Jakość powietrza w województwie znacznie się poprawiła. Korzystają na tym i mieszkańcy, i liczni turyści, bo Małopolska, jak mało który region w Polsce, może pochwalić się bogactwem przyrodniczym i krajobrazowym. Aż 53% powierzchni województwa objęte jest ochroną przyrodniczą w ramach m.in. 6 parków narodowych i 11 parków krajobrazowych,
Aby to bogactwo zachować, Małopolska skutecznie wykorzystuje wsparcie europejskie. Jest jedynym regionem w Europie, który realizuje dwa unijne Projekty Zintegrowane LIFE – na rzecz poprawy jakości powietrza oraz powstrzymania zmian klimatycznych.
Zadania, jakie stawia sobie przed sobą samorząd, to oprócz poprawy jakości powietrza, także transformacja energetyczna przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii oraz zwiększenie poziomu recyklingu surowców wtórnych, także na poziomie gospodarstw domowych. Coraz więcej wyzwań z uwagi na zmiany klimatu stawia także gospodarka wodna.
Województwo małopolskie należy do krajowych liderów działań na rzecz poprawy jakości powietrza i klimatu. Od 2020 r. w Małopolsce obowiązuje nowy Program ochrony powietrza, którego głównym celem jest znacząca redukcja substancji szkodliwych w atmosferze. Jego rozwiązania zostały opracowane tak, aby przynosić maksymalną pomoc mieszkańcom przy wymianie pieców, termomodernizacji domów oraz wyborze źródeł czystej energii. Działania takie, jak utworzenie punktu obsługi programu dotacyjnego „Czyste Powietrze” w każdej gminie, pomoc osobom dotkniętym ubóstwem energetycznym lub montaż OZE na budynkach użyteczności publicznej wymagają znacznej aktywności samorządów lokalnych.
Efekty wdrażania uchwał antysmogowych w Krakowie i Małopolsce są już widoczne. To m.in. ograniczenie emisji pyłów zawieszonych do powietrza w latach 2015-2019 o ok. 2,3 tys. ton, ponad 50 tysięcy wymienionych pieców węglowych i 17 tysięcy przeprowadzonych kontroli palenisk. Na wymianę przestarzałych kotłów, termomodernizację budynków oraz instalację odnawialnych źródeł energii pozyskano dotychczas blisko miliard euro ze środków unijnych, z czego 83,5 mln euro z przeznaczeniem na wymianę starych kotłów, 231 mln euro na termomodernizację budynków, 163 mln euro na odnawialne źródła energii, 510 mln euro na transport niskoemisyjny, 1,6 mln euro na budowę obiektów Park&Ride oraz 377 tys. euro na działania edukacyjne w zakresie ochrony powietrza.
Szacuje się, że na terenie województwa funkcjonuje ponad 35 tys. instalacji odnawialnych źródeł energii: kolektorów słonecznych, instalacji fotowoltaicznych oraz pomp ciepła, o łącznej mocy 564 MW.
Całkowita kwota dofinansowań z funduszy unijnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego do 30 września 2019 r. wyniosła 258 251 336 zł, co pozwoliło na wymianę/modernizację ponad 10 tysięcy źródeł ciepła.
Dzięki Projektowi Zintegrowanemu LIFE „Wdrażanie Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego – Małopolska w zdrowej atmosferze” w 62 gminach regionu zatrudnieni zostali ekodoradcy, którzy na co dzień służą mieszkańcom pomocą w podejmowaniu decyzji i załatwieniu formalności związanych z inwestycjami przyjaznymi środowisku, w tym przede wszystkim wymianą pieców. Gminy posiadające ekodoradców wykazują się trzykrotnie wyższą efektywnością w pozyskiwaniu środków na poprawę powietrza niż te, w których nie utworzono takiego stanowiska. W ramach tego projektu powstała także aplikacja mobilna Ekointerwencja, za pomocą której mieszkańcy mogą szybko i łatwo zgłaszać z własnego telefonu naruszenia przepisów w zakresie ochrony środowiska, w tym spalania odpadów. Jest dostępna bezpłatnie.
Małopolska działa także aktywnie na rzecz wprowadzenia modelu tzw. gospodarki o obiegu zamkniętym, gdzie odpad jednego producenta staje się surowcem dla drugiego. Samorząd dąży do wprowadzenia tego modelu poprzez następujące działania:
Wśród odpadów komunalnych wzrasta odsetek odpadów zbieranych selektywnie, do czego przyczynia się rosnąca świadomość ekologiczna mieszkańców oraz powstawanie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK) - obecnie jest ich ponad 130. Masa selektywnie zbieranych i odbieranych odpadów komunalnych zwiększyła się od ok. 103 tys. ton w 2012 r. do ok. 417 tys. ton w 2018 t.
Najpilniejsze potrzeby dotyczące gospodarki odpadami komunalnymi to obecnie zwiększenie poziomu recyklingu w celu uzyskiwania czystych surowców wtórnych, powstanie rynku surowców wtórnych oraz stworzenie infrastruktury do zagospodarowania surowców wtórnych (instalacje do recyklingu). Ważne jest także prowadzenie działań edukacyjnych dotyczących segregacji odpadów.
Małopolska, podobnie jak reszta kraju, odczuwa zmiany klimatu, co objawia się np. nierównomiernym rozkładem opadów. Wzrasta liczba dni bezdeszczowych i bezśnieżnych, a jednocześnie jest coraz więcej dni z intensywnym opadem, co powoduje gwałtowne powodzie i długotrwałe susze. Problemem jest także skrócenie okresu zalegania okrywy śnieżnej. To powoduje wymarzanie roślin, a także wzrost deficytu wilgoci w glebie, co z kolei skutkuje usychaniem plonów. Odczuwalny jest ogólny wzrost temperatury, zmniejsza się liczba dni zimnych i nocy mroźnych, za to częściej występują okresy gorąca i fale upałów. Ze zmianą klimatu związana jest także presja gatunków roślin i zwierząt obcych i inwazyjnych.
W obliczu tych zjawisk konieczne jest wprowadzenie rozwiązań, które pozwolą na racjonalne gospodarowanie wodami. Najważniejszym działaniem jest magazynowanie (retencjonowanie) jak największej ilości wody, zarówno w obrębie dużych jak i małych systemów. Małopolska podejmuje intensywne działania na rzecz poprawy sytuacji hydrologicznej, takie jak realizacja programu „Małopolska deszczówka”, dotacje dla spółek wodnych oraz dofinansowanie do budowy i renowacji zbiorników wodnych małej retencji.
Od stycznia 2021 r. Małopolska jako jedyny region w Europie rozpoczęła realizację drugiego programu LIFE IP – „Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii” o budżecie ponad 70 mln zł. Przygotuje on m. in. projekty do realizacji w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. W jego ramach powstaną m.in. sieć doradców ds. klimatu i środowiska w powiatach oraz interaktywna mapa potencjału OZE dla Małopolski i Śląska. Planowane jest także stworzenie regionalnego centrum kompetencji wspierającego powiaty i gminy oraz prowadzenie pilotaży w zakresie klastrów energetycznych, spółdzielni energetycznych, biogazowni rolniczych i wykorzystania biomasy odpadowej
Region stawia na zrównoważony transport – zapewniają go m.in. 4 linie Kolei Małopolskich łączące największe i najpopularniejsze miasta oraz 600 km tras rowerowych VeloMalopolska.
W celu zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców w 2019 r. został przyjęty Program ekoMałopolska. Do jego zadań należy m.in. promocja szeroko rozumianych zachowań proekologicznych m.in. poprzez kampanie społeczne, warsztaty i szkolenia udział w znaczących wydarzeniach oraz profil ekoMałopolska na portalu Facebook i internetową TV ekoMałopolska.
Zarząd Małopolski oferuje wiele form wsparcia finansowego zarówno dla gmin, jak dla mieszkańców i przedsiębiorców. Są to programy dotacyjne, dofinansowania w ramach środków unijnych (RPO) oraz pomoc dla organizacji pozarządowych w ramach otwartych konkursów ofert i małych grantów. Informacje o nich na bieżąco pojawiają się na portalu www.malopolska.pl.
W pozyskaniu dotacji z programów krajowych, takich jak „Mój Prąd”, „Moja Woda”, „Czyste Powietrze” mieszkańcom pomagają liczni ekodoradcy. Gminy i związki gmin mogą skorzystać z programu pomocowego „Stop Smog”.
Tekst opracowany przez Redakcję TOGETAIR