Wielkopolska: oddycha się lżej, ale smog nadal truje

W Wielkopolsce z każdym rokiem poprawia się jakość powietrza, jednak benzo(a)piren nadal utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie. Jaki jest plan na pozbycie się tego palącego problemu? Ambitny! Jeszcze większy nacisk na edukację, a co za tym idzie wzmacnianie świadomości społecznej, dofinansowania wspierające działania na rzecz czystego powietrza oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2040 roku. Czas… start! 

Co czeka na nas w Wielkopolsce? Między innymi liczne zabytki, bogata historia, cenne obszary przyrodnicze i wiele atrakcji dla fanów aktywnego spędzania czasu. Jednak, czy na ŚWIEŻYM powietrzu? 

Jest zdecydowanie lepiej, ALE...

Samorząd województwa wielkopolskiego od lat działa na rzecz osiągnięcia dobrej jakości powietrza na poziomie regionalnym. Od 2004 do 2018 roku odnotowano tu spadek emisji zanieczyszczeń pyłowych ogółem o 80%, a ze spalania paliw o 85%. Spadek emisji CO2 w 2018 roku w stosunku do 2006 r. wyniósł 94%. 

Było to możliwe między innymi dzięki wprowadzonym w 2018 roku uchwałom antysmogowym, odpowiedniej edukacji społeczeństwa i rosnącej świadomości ekologicznej, licznych inicjatyw lokalnych, dofinansowań na modernizację starych pieców, instalację nowych urządzeń opałowych oraz zmianę źródeł pozyskiwania energii na bardziej ekologiczne. Efekty są godne pochwały, ale nie „widoczne gołym okiem”. Smog nadal pozostaje w natarciu.

Jak przyznaje Jacek Bogusławski, Członek Zarządu Województwa Wielkopolskiego, do oddychania tu pełną piersią jeszcze daleko. W 2018 roku wyodrębniono 16 obszarów przekroczeń pyłu PM10 i 5 regionów przekroczeń normy ustalonej dla pyłów PM2,5. Oznacza to, że praktycznie wszyscy mieszkańcy Wielkopolski są narażeni na szkodliwe działanie benzo(a)pirenu. Ta groźna substancja będąca najbardziej toksycznym składnikiem smogu wydziela się podczas spalania złej jakości węgla, drewna i śmieci (zwłaszcza z tworzyw sztucznych). Przenikając do układu oddechowego i krwiobiegu zwiększa wystąpienie groźnych chorób - w tym między innymi raka, uszkodzeń nadnerczy, wątroby i układu odpornościowego. Nic dziwnego, że władze zakasują rękawy i działają.

Samorząd na zdrowie…

Lekarstwem na toksyczne zło mają być między innymi uchwały antysmogowe, zakazujące eksploatacji przestarzałych kotłów i pieców grzewczych oraz wybranych rodzajów paliw. Te obowiązują w Wielkopolsce od 2018 roku i  wprowadzają:
  • Zakaz stosowania najgorszej jakości paliw stałych (np. bardzo drobnego miału, węgla brunatnego czy flotokoncentratu) oraz możliwości montażu rusztu awaryjnego w urządzeniach grzewczych. 
  • Zaostrzone norm dla kotłów, pieców, urządzeń i ogrzewaczy pomieszczeń, w których następuje ich spalanie.
  • Konieczność wyłącznie automatycznego podawania paliwa, spełnienie wysokiej efektywność energetycznej oraz spełnienie wymaganych norm emisyjnych. 
  • Nakaz wymiany wszystkich kotłów i urządzeń grzewczych niespełniających wymagań zgodnie z zawartym harmonogramem. 

Na realizację powyższych założeń przekazywane są ogromne środki (między innymi z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Dzięki temu najpóźniej do 2026 roku stan powietrza w całej Polsce (w tym również w Wielkopolsce) ma spełniać normy zgodne z prawodawstwem unijnym oraz krajowym. 

Dodatkowo w latach 2014–2020 w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego - WRPO, przeznaczono ponad 1 500 mln złotych na działania związane z ochroną powietrza. Pieniądze zostały przekazane między innymi na: strategie niskoemisyjne (w obszarze mobilności miejskiej i transportu miejskiego), kompleksową modernizację energetyczną budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych budynków mieszkalnych, wytwarzanie energii z OZE, czy wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez poprawę efektywności energetycznej. 

Za sukcesami podjętych działań stoi również odpowiednia edukacja społeczności lokalnej, na którą w Wielkopolsce kładzie się duży nacisk.

Dobrze wiedzieć

Jak wynika z raportu „Polacy i ochrona powietrza. Normy społeczne jako źródło zmiany?”, który został przygotowany przez Polski Instytut Ekonomiczny, 

Ponad 70 proc. mieszkańców budynków wielorodzinnych (i tylko 54 proc. właścicieli domów jednorodzinnych) potępia ogrzewanie domów piecem niespełniającym aktualnych norm technicznych oraz akceptuje zgłaszanie odpowiednim organom korzystania przez sąsiadów z niewłaściwego pieca lub paliwa i karanie mandatami użytkowników niedozwolonych pieców. 

Mieszkańcy Wielkopolski również mają świadomość, jak istotna jest walka „z kopciuchami”. Edukacja realizowana jest tu na wielu płaszczyznach. Przykładów nie trzeba daleko szukać - o kampanii informacyjnej „Jakość powietrza to jakość życia” usłyszymy w radiu i telewizji. 

Komunikaty dotrą do nas również z billboardów, plakatów, ciekawie wydanych materiałów informacyjnych i poradników. 

Wierząc, że „słowo stanie się ciałem” o potrzebie walki ze smogiem mówi się też coraz głośniej podczas organizowanych na terenie całego regionu konferencji i szkoleń. Materiały edukacyjne dostępne są za darmo na stronie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu (https://www.umww.pl/).

Tam także znajdziemy podstawowe informacje na temat konkursu „Błękitno-zielone inicjatywy dla Wielkopolski”, który promuje lokalne działania na rzecz ochrony klimatu i przeciwdziałaniu skutkom jego zmian.

 

Błękitno-zielone inicjatywy dla Wielkopolski

Cel
Program ma wzmocnić  i pomóc w zachowaniu różnorodności biologicznej. Przyświeca mu zasada: „Każda zieleń może sprzyjać różnorodności biologicznej i stać się elementem strukturalnym globalnej sieci ekologicznej.
Beneficjenci
jednostki samorządu terytorialnego,
związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
podmioty mające status organizacji pożytku publicznego,
organizacje pozarządowe,
rodzinne ogrody działkowe,
koła gospodyń wiejskich, sołectwa,
koła Polskiego Związku Wędkarstwa.
Przedmiot dofinansowania
Dofinansowaniem zostaną objęte przedsięwzięcia polegające na realizacji powiązanych funkcjonalnie inwestycji w zakresie ochrony i wzmacniania przyrody oraz naturalnych jej procesów, w szczególności:
niecki bioretencyjne,
rowy bioretencyjne,
ogrody deszczowe,
ielone place zabaw,
zielone przystanki,
zielone dachy,
zielone fasady i ściany,
nawierzchnie przepuszczalne,
podłoża strukturalne,
ogrody/parki/ skwery miododajne,
wybiegi/place zabaw dla psów/kotów,
ogrody sensoryczne,
cieżki/aleje ekoedukacyjne,
parki kieszonkowe,
tereny rekreacyjne/oazy zieleni,
ptasie zagajniki z urządzeniami sportowymi,
niewielkie miejsca do odpoczynku z siedziskami i zielenią, jak na przykład parklet,
tworzenia wspólnych przestrzeni zielonych,
nasadzenia starych (polskich) odmian drzew i krzewów,
domki dla owadów,
utrzymanie/konserwacja/czyszczenie rowów melioracyjnych,
małe stawy retencyjne o powierzchni do 0,3 ha. 
Składanie wniosków o dofinansowanie w ramach Programu
Wnioski należy składać na określonym formularzu w terminie do 14 maja 2021 r. O zachowaniu terminu złożenia wniosku decyduje data wpływu wersji papierowej w zamkniętej kopercie z adnotacją Program pn. „Błękitno - zielone inicjatywy dla Wielkopolski” (przekazanej poprzez kuriera, pocztą bądź złożoną osobiście) do Punktu Kancelaryjnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, al. Niepodległości 34, 61-714 Poznań.
Warunki udzielenia dofinansowania
Wnioskodawca ma prawo złożyć jeden wniosek. Przedsięwzięcie objęte wnioskiem nie może być współfinansowane ze środków Unii Europejskiej, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu lub z innych środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. Trwałość przedsięwzięcia nie może być krótsza niż 5 lat od dnia zaakceptowania sprawozdania końcowego z wykonania przedsięwzięcia. Do naboru, zgłoszone mogą być jedynie przedsięwzięcia realizowane na nieruchomości, do której Wnioskodawca ma tytuł prawny co najmniej do 31 grudnia 2027 roku.

To już dużo, ale jeszcze nie wszystko...

Kolejne działania mające na celu zapewnienie mieszkańcom Wielkopolski czystego powietrza jest jego stosowna ochrona. Realizacja działań naprawczych określona została do dnia 30.09.2026 roku. W ich skład wchodzą między innymi:
  • Wymiana starych niskosprawnych kotłów na nowe.
  • Termomodernizacja budynków.
  • Nasadzenia zieleni.
  • Czyszczenie ulic na mokro.
  • Edukacja ekologiczna.  

Wychodząc z założenia, że trzeba mierzyć wysoko, 11 marca bieżącego roku Zarząd Województwa Wielkopolskiego przyjął Strategię na rzecz Neutralności Klimatycznej Wielkopolska Wschodnia 2040. Koncentracja na tym subregionie nie jest przypadkowa. 

Około 70% emisji gazów cieplarnianych w województwie wielkopolskim, przypada właśnie na Wielkopolskę Wschodnią, co stawia ją na czele regionów o najwyższej gęstości emisji CO2 w Polsce i Europie 

Najważniejszym założeniem przyjętej strategii realizowanej w ramach unijnych celów klimatycznych jest wyznaczenie proklimatycznego podejścia do rozwoju regionu oraz wskazanie kierunków działań długookresowych, których efektem będzie redukcja emisji gazów cieplarnianych i poprawa jakości powietrza. Nie pomija się także kwestii rozwoju i zwiększenia znaczenia odnawialnych źródeł energii, ograniczenia zapotrzebowania na energię i zwiększenia efektywności energetycznej. W tym obszarze należy mocno podkręcić tempo!

Węglu brunatny, żegnaj!

Choć światowe trendy wskazują na dekarbonizację, w Polsce (w tym także w Wielkopolsce) nadal jesteśmy bardzo konserwatywni, jeśli chodzi o tę „brudną sprawę”. W 2020 roku resort zapewniał, że udział węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej wyniesie 60 proc. W PEP2040 otrzymujemy widełki 56-60 punktów procentowych węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej w 2030 roku. Dziesięć lat później ten udział ma zmniejszyć się o połowę. 

Swoją cegiełkę do „dobrej zmiany” na rzecz czystego powietrza dokłada jedna z największych prywatnych grup energetycznych w Polsce, która działa właśnie na terenie Wielkopolski Wschodniej. Ta podjęła decyzję o zaniechaniu uruchomienia nowych odkrywek węgla brunatnego, która z pewnością jest podyktowana wyczerpaniem większości eksploatowanych złóż po 2035 roku. Pytanie tylko, czy Wielkopolska jest gotowa na znaczne przyspieszenie procesów transformacji gospodarczej, bez których o stopowanie zjawiska ubóstwa energetycznego będzie trudno.

Program LIFE ma sprawić, że w Wielkopolsce będzie żyło się lepiej

We wdrażaniu Strategii na rzecz neutralności klimatycznej do 2040 roku ma pomóc także dofinansowanie ze środków programu LIFE (więcej o nim TUTAJ). Województwo Wielkopolskie wnioskowało o przyznanie 16 mln euro, które mają zostać przeznaczone na walkę o poprawę jakości środowiska, w tym środowiska naturalnego. Wniosek czeka na formalną ocenę i przychylność organów wydających ostateczną decyzję. Ta będzie podwójnie cenna, bo region jest ubogi w zieleń - zalesienie w województwie wielkopolskim jest niższe od średniej ogólnopolskiej i najniższe (poniżej 10%) w gminach położonych w centralnej i wschodniej części regionu. Z tej przyczyny „kolory nadziei” są tu na wagę złota. 

Z pustego i Salomon nie naleje...

Poza walką ze smogiem, poprawą jakości powietrza oraz ochroną terenów zielonych, Wielkopolska musi podnieść rękawicę rzuconą przez… wodę.  Mała ilość występujących tu opadów przyczynia się do jej niekorzystnego bilansu, który kształtuje się poniżej średniej krajowej. Na największe deficyty narażona jest część środkowa i wschodnia województwa. Wpływ na to mają między innymi:

  • Powiększająca się powierzchnia uszczelnienia.
  • Górnictwo (w szczególności odkrywkowa eksploatacja kopalni).
  • Wprowadzaniem zanieczyszczeń do wód.
  • Niewystarczające zalesienie.

Samorząd Województwa Wielkopolskiego gasi regionalne pragnienie między innymi rozbudową sieci kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich. Dzięki temu wyraźnie wzrósł odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, a tendencja ta ma się utrzymywać w kolejnych latach.

Podsumowanie

Drugie największe województwo w Polsce podejmuje liczne działania, by do 2040 odetchnąć naprawdę czystym powietrzem. Choć w tej kwestii dzieje się tu sporo, pole do popisu jest nadal szerokie. Szczęśliwie, zarówno urzędnicy, jak i samorządowcy, nie spoczywają na laurach i wytyczają kolejne ambitne cele. 
Na kartce z napisem „przyszłość” widnieją takie zapisy, jak między innymi:
  • Najpóźniej do 2026 roku stan powietrza ma spełniać normy  zgodne z prawodawstwem unijnym oraz krajowym. 
  • Czynne staranie się o dofinansowanie z programu „Błękitno-zielone inicjatywy dla Wielkopolski”.
  • Postaranie się o dofinansowanie na poziomie 16 mln euro z programu LIFE.
  • Zaniechanie uruchomienia nowych odkrywek węgla brunatnego w Wielkopolsce Wschodniej.
  • Nieustanna inwestycja czasu i środków w edukację społeczności lokalnych i zwiększanie świadomości potrzeby działań proekologicznych na rzecz klimatu.
  • Wymiana starych niskosprawnych kotłów na nowe.
  • Termomodernizacja budynków.
  • Nasadzenia zieleni.

Mając na uwadze powiedzenie tak bliskie sercu Wielkopolan - „porządek musi być”, o wywiązanie się z ambitnych postanowień lękać się raczej nie trzeba. Oby tylko czas i dostępne środki były po ich stronie!

Tekst opracowany przez Redakcję TOGETAIR na podstawie materiałów Jacka Bogusławskiego, Członka Zarządu Województwa Wielkopolskiego