Bez istotnych zmian w sektorze transportu nie uda się osiągnąć unijnych celów w zakresie neutralności klimatycznej w 2050 r. Zarówno jako Polska, jak i UE musimy jak najszybciej podjąć działania w celu przyspieszenia redukcji emisji zanieczyszczeń (w szczególności gazów cieplarnianych) z transportu drogowego. Jednym z potencjalnych narzędzi wspierających zmiany jest rozwijanie elektromobilności, która stanowi narzędzie mitygacji1 zmian klimatu.
Diagnoza:
Celem definiującym politykę Unii Europejskiej (w tym także Polski) na najbliższe lata jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Drogę do neutralności na poziomie strategicznym opisuje Komunikat Komisji „Europejski Zielony Ład” COM (2019) 640 z 11.12.2019 r.2 Zgodnie z nim najważniejszym zadaniem dla Komisji jest rozwiązanie problemów związanych z klimatem i środowiskiem naturalnym poprzez „nową strategię na rzecz wzrostu, której celem jest przekształcenie UE w sprawiedliwe i prosperujące społeczeństwo żyjące w nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto i w ramach której wzrost gospodarczy będzie oddzielony od wykorzystania zasobów naturalnych”. Powyższe oznacza więc konieczność redukcji w tym czasie o 90% emisji gazów cieplarnianych pochodzących z transportu.
To bardzo ambitne cele. Pozostaje kluczowe pytanie - jak można je osiągnąć?
Zmiany na poziomie UE będą musiały objąć wszystkie rodzaje transportu (morski, śródlądowy, powietrzny, kolejowy i drogowy). Jednak z punktu widzenia efektywności projektowanych zmian, warto skupić się w pierwszej kolejności na tym ostatnim, który odpowiada aż za 72% emisji (dane z 2016 r. – obecnie szacuje się, że może to być znacznie wyższy poziom).
Źródło:https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20190313STO31218/emisje-co2-z-samochodow-fakty-i-liczby-infografika
https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/daviz/share-of-transport-ghg-emissions-2#tab-googlechartid_chart_13
Podobne zależności obserwujemy w krajowym sektorze transportu.
Źródło: dane własne KOBIZE.
Polska, jak i inne państwa członkowskie mają jedynie 29 lat na przygotowanie i wprowadzenie niezbędnych zmian w swoich sektorach transportu.
Rozwiązania
Od wielu lat obserwujemy stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych (m.in. ropa i olej napędowy) w transporcie na rzecz paliw alternatywnych (dekarbonizacja transportu). Polega ona przede wszystkim na wprowadzaniu regulacji, które zniechęcają użytkowników samochodów (szczególnie osobowych) do korzystania i zakupu ich nieekologicznych wersji (diesel, benzyna) na rzecz samochodów zeroemisyjnych (energia elektryczna, wodór).
Jak można wspierać dekarbonizację w polskim transporcie drogowym? Instrumentów jest wiele, można podzielić je na fiskalne (związane m.in. z zakupem samochodu oraz z jego użytkowaniem/posiadaniem) oraz niefiskalne (miękkie). Warto zwrócić uwagę, że wspomniane instrumenty mogą oddziaływać zarówno pozytywnie na wybory posiadaczy samochodów (decyzja o zakupie samochodu elektrycznego), jak i negatywnie (decyzja o zrezygnowaniu z zakupu pojazdu z napędem diesla lub benzynowym). Kombinację takich instrumentów nazywamy systemem bonus/malus, czyli systemem kar i nagród.
Do najczęściej spotykanych instrumentów fiskalnych związanych z zakupem samochodu należą:
- Zwolnienie z podatku VAT dla samochodów zeroemisyjnych (bonus) przy utrzymaniu lub zwiększeniu jego wysokości dla pozostałych samochodów (malus)
- Zwolnienie z podatku akcyzowego dla samochodów zeroemisyjnych (bonus) przy utrzymaniu lub zwiększeniu jego wysokości dla pozostałych samochodów (malus)
- Niższe koszty rejestracji samochodu zeroemisyjnego (lub zwolnienie z tych kosztów) (bonus) przy dodatkowych opłatach/podatkach dla innych samochodów lub samochodów nie spełniających określonych norm (malus)
- Dopłaty (subsydia) do zakupu samochodu zeroemisyjnego (bonus)
Instrumenty fiskalne związane z posiadaniem samochodu:
- Zwolnienie z opłat drogowych dla samochodów zeroemisyjnych (bonus) przy utrzymaniu lub zwiększeniu jego wysokości dla pozostałych samochodów (malus)
- Zwolnienie z opłat parkingowych (bonus) przy utrzymaniu lub zwiększeniu jego wysokości dla pozostałych samochodów (malus)
- Roczny podatek za posiadanie samochodu (malus), z którego zwolnione są samochody zeroemisyjne (bonus)
- Zwolnienie z opłat lokalnych dla samochodów zeroemisyjnych (bonus) przy utrzymaniu lub zwiększeniu jego wysokości dla pozostałych samochodów (malus)
- Dopłaty do złomowania niezeroemisyjnych samochodów (bonus)
- Zakaz wjazdu określonych kategorii pojazdów do stref czystego transportu w miastach (malus) i zwolnienie z opłat za wjazd samochodów zeroemisyjnych (bonus)
Instrumenty miękkie/inne:
- Możliwość wjazdu samochodów zeroemisyjnych na buspasy (bonus)
- Zakaz rejestracji określonych kategorii samochodów (malus)
Katalog instrumentów jest szeroki – pytanie czy to wystarczy dla realizacji celu neutralności klimatycznej w 2050 r.?
Większość komentatorów jest zgodna, że nie. Brakującym elementem jest kwestia dekarbonizacji zasilania samochodów zeroemisyjnych. Przykładowo, jeśli nawet do 2050 r. w Polsce wszystkie samochody (ok. 30 mln łącznie, w tym ok. 23 mln samochodów osobowych) byłyby elektryczne lub wodorowe, to dalej istotnym jest z czego pozyskujemy prąd i wodór je napędzający. Tak więc aby osiągnąć cele redukcyjne w sektorze polskiego transportu, konieczne są dodatkowe działania w innych sektorach w tym przede wszystkim w energetyce oraz znaczne zwiększenie udziału źródeł energii odnawialnej (zasilającej samochody elektryczne) i pozyskiwanie „zielonego wodoru”. Rewolucja w transporcie w kontekście osiągnięcia neutralności klimatycznej wymaga więc także rewolucji w sektorze energii.
Autorka: dr Alicja Pawłowska-Piorun
1Nie ma jednej obowiązującej definicji mitygacji (podobnie jak adaptacji). Zgodnie z przykładową definicją przedstawioną przez Klimadę „pod pojęciem mitygacji rozumie się działania mające na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji gazów cieplarnianych”. https://klimada2.ios.gov.pl/mitygacja/
2https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52019DC0640&from=EN
