Ogromny potencjał, jeszcze chyba wciąż nie w pełni wykorzystywany, kryje się za unijnym instrumentem Interreg. Reprezentuje on obecnie ponad 100 programów współpracy terytorialnej. Ich struktury pozwalają oddziaływać ze szczebla europejskiego od razu na poziom lokalny i regionalny. Co ważne, programy pozwalają nie tylko na włączenie najdalej nawet położonych miast czy społeczności z każdego kraju UE w ważne, europejskie polityki. Partnerstwa pozwalają także na korzystanie z zasobów i doświadczeń partnerów zagranicznych.
W perspektywie finansowej 2021-2027 duża część funduszy europejskich będzie skierowana w Polsce na realizację celów istotnych dla Raportu Klimatycznego, a zdefiniowanych w nowej Umowie Partnerstwa jako „Bardziej przyjazna dla środowiska niskoemisyjna Europa” (alokacja w wysokości 20 536 mln euro) oraz „Umożliwienie regionom i obywatelom łagodzenia społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu” (4234 mln euro).
Dystrybucja środków odbywać się będzie ponownie za pomocą programów krajowych oraz regionalnych. Do pełnego obrazu należałoby jeszcze dodać makroregionalny program dla Polski wschodniej, nowy Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji oraz programy zarządzane bezpośrednio przez Komisję Europejską, przede wszystkim Program LIFE- program działań na rzecz środowiska i klimatu.
Polskie regiony uczestniczą także w programach ze wspomnianej grupy Interreg (jak podaje projekt Umowy Partnerstwa, Polska będzie uczestniczyć w dziewięciu programach transgranicznych, dwóch transnarodowych i czterech programach współpracy międzyregionalnej). Każdy z nich również może przyczynić się do „bardziej zielonej Europy”.
Z jednej strony mamy zatem szerokie instrumentarium pomocowe, ale różniące się choćby grupami docelowymi, warunkami uzyskania wsparcia, poziomem dofinansowania, czy zasięgiem terytorialnym. Razem służyć mają podobnym celom. Jak zadbać o efekty synergiczne? Jak poszczególne instrumenty mają się nawzajem uzupełniać, aby w jak najkrótszym czasie maksymalizować pozytywne efekty dla środowiska i klimatu? Wreszcie jak przekonać mieszkańców, instytucje czy firmy do zmiany sposobu działania?
Bez szerokiej partycypacji społecznej wprowadzenie wielu zmian może być bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Istotne jest w tym przypadku wprowadzenie nie tylko rozszerzonej odpowiedzialności (np. za generację odpadów) za pomocą instrumentów prawnych, ale także wspomaganie zmian kulturowych. Ambitne, europejskie cele klimatyczne muszą być w zasadzie udziałem każdego z nas, dużej, europejskiej rodziny.
Gdy ograniczymy wyszukiwanie tylko do kategorii: „Zmiany klimatu i bioróżnorodność; Energia odnawialna; Jakość gleby i powietrza; Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi oraz Zanieczyszczenia i odpady”, to otrzymujemy informacje o ponad 4110 projektach, realizowanych w skali europejskiej przez ponad 17 470 partnerów.
To bardzo bogata grupa doświadczeń, źródło wiedzy dla badaczy i praktyków. Interreg buduje więzi i kształtuje europejską społeczność. Niebagatelne znaczenie ma fakt, że miasto z województwa lubelskiego może współpracować na przykład z miastem z Francji, a równie ważna będzie współpraca z nowymi jednostkami samorządowymi z Ukrainy w ramach programu Interreg Next Polska-Białoruś-Ukraina, aby najlepsze praktyki z ochrony wspólnego dziedzictwa przyrodniczego przenosić także poza granice UE.
Wielkość funduszy jest ważna, bo dla Polski choćby wdrożenie porozumienia paryskiego oznacza zupełnie inny wysiłek i inne zaangażowanie kapitału niż w przypadku krajów, które mogły wcześniej rozpocząć transformację przemysłu. Jednocześnie ważne jest poczucie odpowiedzialności za przyszłość swoją i dużej europejskiej rodziny, współpraca ponad granicami, którą umożliwia Interreg.
Dla biznesu, samorządów, czy organizacji samorządowych a wreszcie dla mieszkańców, musi być jasne, w jaki sposób mogą partycypować w przemianach służących minimalizacji presji na środowisko naturalne, w transformacji energetycznej, czy budowie gospodarki o obiegu zamkniętym. Przyszły wnioskodawca musi mieć kompleksową obsługę w zakresie dostępu do informacji o możliwych formach wsparcia z funduszy europejskich.
Ważne, aby instytucje odpowiedzialne za wdrażanie różnych programów porozumiały się co do sposobu dystrybucji informacji istotnych dla wnioskodawców. Polityka informacyjna już na starcie może decydować o zwiększeniu jakości składanych wniosków, ich zgodności z celami zarysowanymi w Umowie Partnerstwa. Wracając do grupy Interreg - nie ma drugiej w Europie tak rozbudowanej i wszechstronnej sieci współpracy podmiotów zabiegających o dobro publiczne. Warto ją wykorzystywać jako nośnik innowacyjnych rozwiązań i platformę integracji przedsięwzięć powiązanych ze sobą tematycznie.
Program INTERREG Południowy Bałtyk popiera projekty, które pokrywają się z założeniami Programu 7. EAP. Przykłady:
Autor: Andrzej Słodki, Centrum Projektów Europejskich