Interreg i Fundusze Europejskie – różne odcienie zielonej Europy
Ogromny potencjał, jeszcze chyba wciąż nie w pełni wykorzystywany, kryje się za unijnym instrumentem Interreg. Reprezentuje on obecnie ponad 100 programów współpracy terytorialnej. Ich struktury pozwalają oddziaływać ze szczebla europejskiego od razu na poziom lokalny i regionalny. Co ważne, programy pozwalają nie tylko na włączenie najdalej nawet położonych miast czy społeczności z każdego kraju UE w ważne, europejskie polityki. Partnerstwa pozwalają także na korzystanie z zasobów i doświadczeń partnerów zagranicznych.
Diagnoza
W perspektywie finansowej 2021-2027 duża część funduszy europejskich będzie skierowana w Polsce na realizację celów istotnych dla Raportu Klimatycznego, a zdefiniowanych w nowej Umowie Partnerstwa jako „Bardziej przyjazna dla środowiska niskoemisyjna Europa” (alokacja w wysokości 20 536 mln euro) oraz „Umożliwienie regionom i obywatelom łagodzenia społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu” (4234 mln euro).
Dystrybucja środków odbywać się będzie ponownie za pomocą programów krajowych oraz regionalnych. Do pełnego obrazu należałoby jeszcze dodać makroregionalny program dla Polski wschodniej, nowy Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji oraz programy zarządzane bezpośrednio przez Komisję Europejską, przede wszystkim Program LIFE- program działań na rzecz środowiska i klimatu.
Polskie regiony uczestniczą także w programach ze wspomnianej grupy Interreg (jak podaje projekt Umowy Partnerstwa, Polska będzie uczestniczyć w dziewięciu programach transgranicznych, dwóch transnarodowych i czterech programach współpracy międzyregionalnej). Każdy z nich również może przyczynić się do „bardziej zielonej Europy”.
Z jednej strony mamy zatem szerokie instrumentarium pomocowe, ale różniące się choćby grupami docelowymi, warunkami uzyskania wsparcia, poziomem dofinansowania, czy zasięgiem terytorialnym. Razem służyć mają podobnym celom. Jak zadbać o efekty synergiczne? Jak poszczególne instrumenty mają się nawzajem uzupełniać, aby w jak najkrótszym czasie maksymalizować pozytywne efekty dla środowiska i klimatu? Wreszcie jak przekonać mieszkańców, instytucje czy firmy do zmiany sposobu działania?
Bez szerokiej partycypacji społecznej wprowadzenie wielu zmian może być bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Istotne jest w tym przypadku wprowadzenie nie tylko rozszerzonej odpowiedzialności (np. za generację odpadów) za pomocą instrumentów prawnych, ale także wspomaganie zmian kulturowych. Ambitne, europejskie cele klimatyczne muszą być w zasadzie udziałem każdego z nas, dużej, europejskiej rodziny.
Gdy ograniczymy wyszukiwanie tylko do kategorii: „Zmiany klimatu i bioróżnorodność; Energia odnawialna; Jakość gleby i powietrza; Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi oraz Zanieczyszczenia i odpady”, to otrzymujemy informacje o ponad 4110 projektach, realizowanych w skali europejskiej przez ponad 17 470 partnerów.
To bardzo bogata grupa doświadczeń, źródło wiedzy dla badaczy i praktyków. Interreg buduje więzi i kształtuje europejską społeczność. Niebagatelne znaczenie ma fakt, że miasto z województwa lubelskiego może współpracować na przykład z miastem z Francji, a równie ważna będzie współpraca z nowymi jednostkami samorządowymi z Ukrainy w ramach programu Interreg Next Polska-Białoruś-Ukraina, aby najlepsze praktyki z ochrony wspólnego dziedzictwa przyrodniczego przenosić także poza granice UE.
Wielkość funduszy jest ważna, bo dla Polski choćby wdrożenie porozumienia paryskiego oznacza zupełnie inny wysiłek i inne zaangażowanie kapitału niż w przypadku krajów, które mogły wcześniej rozpocząć transformację przemysłu. Jednocześnie ważne jest poczucie odpowiedzialności za przyszłość swoją i dużej europejskiej rodziny, współpraca ponad granicami, którą umożliwia Interreg.
- Poddziałania 1.1.1 Wspieranie inwestycji dotyczących wytwarzania energii z odnawialnych źródeł wraz z podłączeniem tych źródeł do sieci dystrybucyjnej/przesyłowej (od 31.03.2021 do 28.05.2021)
- Poddziałania 1.7.1 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych w województwie śląskim (od 29.03.2021 do 28.05.2021).
- Konkurs w Działaniu 3.3. Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym - inwestycje związane z efektywnością energetyczną budynków użyteczności publicznej (II runda: od 17.05.2021 do 28.05.2021).
- Planowany jest także nabór w ramach Działania 3.3 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym.
Rozwiązania
Dla biznesu, samorządów, czy organizacji samorządowych a wreszcie dla mieszkańców, musi być jasne, w jaki sposób mogą partycypować w przemianach służących minimalizacji presji na środowisko naturalne, w transformacji energetycznej, czy budowie gospodarki o obiegu zamkniętym. Przyszły wnioskodawca musi mieć kompleksową obsługę w zakresie dostępu do informacji o możliwych formach wsparcia z funduszy europejskich.
Ważne, aby instytucje odpowiedzialne za wdrażanie różnych programów porozumiały się co do sposobu dystrybucji informacji istotnych dla wnioskodawców. Polityka informacyjna już na starcie może decydować o zwiększeniu jakości składanych wniosków, ich zgodności z celami zarysowanymi w Umowie Partnerstwa. Wracając do grupy Interreg - nie ma drugiej w Europie tak rozbudowanej i wszechstronnej sieci współpracy podmiotów zabiegających o dobro publiczne. Warto ją wykorzystywać jako nośnik innowacyjnych rozwiązań i platformę integracji przedsięwzięć powiązanych ze sobą tematycznie.
Dobre praktyki i przykłady z grupy Interreg:
Projekt ma na celu poprawę stanu środowiska naturalnego w Zalewie Wiślanym, poprzez rozwiązanie szeregu problemów środowiskowych, które występują w gminie Miłakowo i okręgu miejskim Gusiew. Po polskiej stronie, we wsi Książnik, powstanie kanalizacja sanitarna (5,23 km) i sieć wodociągowa (5,26 km). Natomiast po stronie rosyjskiej, w miejscowości Pervomayskoye powstanie kanalizacja sanitarna (7,07 km) wraz z oczyszczalnią ścieków. Obie miejscowości położone są w obszarze zlewni rzek – Pasłęki (gmina Miłakowo) i Pregoły (okręg miejski Gusiew), które wpływają do Zalewu Wiślanego. Dlatego planowana w projekcie budowa nowoczesnej infrastruktury kanalizacyjno-wodociągowej przyczyni się do wyeliminowania istniejących źródeł zanieczyszczeń naturalnych zbiorników wodnych powodowanych przez ścieki komunalne. Ponadto mieszkańcy gminy Miłakowo i okręgu miejskiego Gusiew skorzystają z działań mających na celu podniesienie świadomości ekologicznej, takich jak wizyty studyjne dla uczniów, wymiany dla urzędników miejskich oraz wykłady dla lokalnej społeczności.
Program INTERREG Południowy Bałtyk popiera projekty, które pokrywają się z założeniami Programu 7. EAP. Przykłady:
- Projekt Morpheus - powstał jako propozycja rozwiązania problemu, którym jest ciągłe uwalnianie farmaceutyków i innych mikroskładników zanieczyszczających przez oczyszczalnie ścieków do Morza Bałtyckiego. Wycieki powodują poważne zagrożenia morskiego ekosystemu. Usuwanie farmaceutyków ze ścieków w sposób opłacalny stanowi duże wyzwanie, ponieważ obecne oczyszczalnie ścieków oparte są na technologiach, które nie zostały zaprojektowane do tego zadania. Obecne rozwiązania nie są jeszcze w stanie rozwiązać problemu zanieczyszczania wód morskich. Zespół projektu Morpheus postawił na innowacyjność i postanowił przygotować zintegrowane informacje na temat zużycia farmaceutyków, wskaźników poziomu uwalniania zanieczyszczeń, występowania ich w środowisku oraz istniejących technologii oczyszczania ścieków. Informacje te są niezbędne do osiągnięcia głównego celu, jakim jest wsparcie dla oczyszczalni ścieków i władz we wdrażaniu zaawansowanej technologii oczyszczania w przyszłości.
- Projekt BioBiG - ma na celu wykorzystanie potencjału biomasy. W obszarze Południowego Bałtyku znajduje się wiele zasobów biologicznych, zwłaszcza przemysłowych produktów ubocznych i odpadów rolnych. Obecna „nowoczesna biogospodarka” jest wciąż w początkowej fazie, zatem istnieje na tym polu ogromny potencjał rozwojowy. Projekt ukazuje możliwości biznesowe dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w zakresie produkcji nowoczesnych produktów spożywczych i niespożywczych oraz bioenergii w oparciu o zasoby dostępne w regionie. Wykorzystuje się zasoby biologiczne w postaci odpadów z rolnictwa i produktów ubocznych z przemysłu opartego na biologii. Projekt zapewnia transfer wiedzy, pozwalający na opracowanie nowych rozwiązań dla produktów, procesów produkcyjnych i modeli biznesowych.
Program Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020:
Głównym celem projektu FISH jest wspólna promocja świnki pospolitej w powiecie sanockim i niedalekim rejonie żydaczowskim. W ramach projektu zorganizowane zostaną cztery wydarzenia po obu stronach polsko-ukraińskiej granicy: dwie konferencje naukowe i dwa szkolenia połączone z raftingiem. Wezmą w nich udział instytucje i organizacje zajmujące się biologią i ochroną wód (Straż Rybacka, instytucje naukowe). Tematyka będzie związana z ochroną fauny i flory, w tym tarlisk ryb, w szczególności świnki pospolitej. Spływy zostaną zorganizowane na rzekach San w Polsce i Stryj na Ukrainie. Partnerzy przygotują również publikację popularnonaukową o środowisku górskich potoków i rzek oraz ponad 20-minutowy film poświęcony migracji świnki pospolitej. Wszystkie działania będą wspierać naukowców, przyrodników, ekologów, strażników rybackich, kluby i sympatyków przyrody w ochronie rzek i ich fauny.
Autor: Andrzej Słodki, Centrum Projektów Europejskich