Jednym z celów Europejskiego Zielonego Ładu -  strategii, według której do 2050 roku Europa ma zostać pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu – jest promowanie i wprowadzanie bardziej przyjaznych dla środowiska form transportu prywatnego i publicznego. Żegluga śródlądowa ma wielki potencjał w tym obszarze.

• Generuje znacznie mniej zanieczyszczeń przy dużo większych zdolnościach przewozowych.
• Emituje znacznie mniej hałasu.
• Wykorzystując w większości naturalną sieć rzeczną, nie wymaga tak znacznej jak transport drogowy ingerencji w środowisko naturalne.
• Zajmuje mniej terenu w porównaniu z innymi gałęziami transportu.

Transport wodny jest bardziej efektywny niż transport drogowy – szacuje się, że 1 litr paliwa pozwala przemieścić statkiem rzecznym na odległość 1 km 127 ton ładunku podczas gdy samochodem jedynie 50 ton (koleją 97). Ważnym atutem śródlądowego transportu wodnego jest ładowność floty rzecznej. Jeden duży statek rzeczny może zastąpić nawet kilkadziesiąt samochodów, przyczyniając się do zmniejszenia zatłoczenia na drogach i poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Po uzyskaniu co najmniej IV klasy żeglowności (międzynarodowej), do czego Polska się zobowiązała¹, nasze drogi wodne będą mogły docelowo wejść w skład transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T. Jednym z głównych celów rozwoju tej sieci jest dekarbonizacja sektora transportu - przesunięcie 30% ruchu drogowego na kolejowy i wodny śródlądowy do roku 2030, a 50% do roku 2050. Rozwój transportu wodnego pozwoli również rozwiązać program ograniczonej dostępności dróg („wąskie gardła” transportowe) ze względu na ich zatłoczenie. Utrudnia to np. dostęp do portów morskich, hamując ich rozwój.

Niskoemisyjność i bardzo mała wypadkowość żeglugi śródlądowej wychodzą naprzeciw problemom zasygnalizowanym przez Komisję Europejską². Poszerzenie tej gałęzi transportu może posłużyć w budowaniu i wzroście innowacyjnej gospodarki Polski. Potrzebne są jednak znaczące inwestycje w rozwój systemu transportowego i dokumentów planistycznych.

Rozbudowa śródlądowych dróg wodnych poza poprawą żeglowności, powinna uwzględniać funkcjonowanie ekosystemów rzecznych, biorąc pod uwagę wpływ zmian klimatu na ten ekosystem w dłuższym horyzoncie czasowym. Modernizując istniejącą lub budując nową infrastrukturę, należy pamiętać, że drogi wodne to nie tylko transport. Należy również wziąć pod uwagę przeciwdziałanie skutkom suszy, ograniczanie ryzyka wystąpienia powodzi, wpływ na społeczeństwo oraz środowisko naturalne a także rozwój ekonomiczny regionów.

Bariery, trudności i wyzwania

Systematyczny wzrost udziału produktów i towarów wysoko przetworzonych i jednocześnie spadek udziału towarów masowych w transporcie to poważna bariera dla rozbudowy żeglugi śródlądowej. Dynamiczny rozwój sektora usług, który charakteryzuje się dużym rozproszeniem i rozdrobnieniem, powoduje wzrost zapotrzebowania na przewozy niewielkich partii ładunku – tu samochody sprawdzają się najlepiej. W warunkach silnej konkurencji rynkowej o sukcesie wytwórcy decyduje możliwość dostarczenia klientowi produktu w jak najkrótszym czasie.

Szanse i potencjał rozwojowy

Rząd przyjął w 2016 r. „Założenia do planów rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce do roku 2020 z perspektywą do 2030 roku”. Wśród warunków niezbędnych dla przywrócenia śródlądowego transportu wodnego w Polsce dokument wymienia, m.in. rewitalizację Odrzańskiej Drogi Wodnej, przywrócenie żeglowności Wisły od Warszawy do Gdańska oraz połączenie Odry, Noteci, Wisły i Bugu. Za priorytet uznano połączenie, we współpracy z południowymi sąsiadami, Odry, Łaby i Dunaju.

W Ministerstwie Infrastruktury trwają prace nad programami rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce. Opracowywany jest Program Rozwoju Odrzańskiej Drogi Wodnej i Program Rozwoju Drogi Wodnej Rzeki Wisły. Pierwszy z tych projektów zakłada budowę Kanału Śląskiego o długości ok. 90 km, który połączyłby Wisłę z Odrą, przebiegając w rejonach Kuźni Raciborskiej, Rybnika, Żor, Tychów i Bierunia. Pozwoliłoby to na stworzenie alternatywnego wobec transportu drogowego połączenia zindustrializowanych terenów Górnego Śląska i zachodniej Małopolski z Bałtykiem drogą wodną.

Efektywnie działająca żegluga śródlądowa będzie sprzyjać rozwojowi portów morskich (Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście), które mają wielkie znaczenie dla polskiej gospodarki i nadal spory potencjał do wykorzystania. Rozwój dróg wodnych zapewni lepszą dostępność transportową do portów morskich od strony lądu.

Niezbędne ogniwo transportu intermodalnego

Tam, gdzie nie można skorzystać wyłącznie z transportu wodnego, szansą na zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko jest transport kombinowany. Zasadą w nim jest wykorzystanie na odcinkach powyżej 100 km w linii prostej żeglugi śródlądowej lub morskiej (także transportu kolejowego), a realizowanie dowozów do głównego środka transportu i do odbiorcy końcowego z pomocą transportu samochodowego.

Potrzeba likwidacji wąskich gardeł transportowych przy jednoczesnej budowie brakujących połączeń, stwarzają trwałe podstawy rozwoju transportu wodnego. Zastosowanie wiedzy z zakresu hydrologii i ekologii umożliwi realizację programów w sposób jak najmniej szkodliwy dla środowiska naturalnego i jak najmniej przyczyniający się do zmian klimatu. Ważna jest modernizacja obecnej floty pod kątem wdrażania napędów niskoemisyjnych lub zeroemisyjnych w statkach. Cyfryzacja sektora może poprzez m.in. skuteczne i efektywne zarządzanie ruchem statków i ich obsługą wpłynąć pozytywnie na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, bezpieczeństwo żeglugi i środowisko przyrodnicze.

Autor: Ministerstwo Infrastruktury  

¹Na podstawie Europejskiego Porozumienia w sprawie Głównych Śródlądowych Dróg Wodnych o Znaczeniu Międzynarodowym z Genewy z dnia 19 stycznia 1996 roku.
²„Transport in the European Union, Current Trends and Issues” (2019)
³https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/rozwoj-srodladowych-drog-wodnych.html