Ponad połowa tej kwoty (867-890 mld złotych) przeznaczonych ma być na sektory paliwowo – energetyczne. Jednakże odnosząc się do najgłośniejszego punktu debaty publicznej jakim jest struktura wytwarzania energii elektrycznej, należy zaznaczyć, że nakłady na ten sektor wynieść mają od 320 do 342 mld złotych. 80 proc. z nich przeznaczone ma być na bezemisyjne moce wytwórcze, czyli odnawialne źródła energii oraz energetykę jądrową.

Bezemisyjne źródła energii są niezwykle istotnym elementem transformacji energetycznej. Charakteryzują się jednak wysokim kosztem kapitałowym. Według szacunków PEP 2040 na inwestycje w OZE w latach 2021-2040 wydamy 196 mld złotych. Najwięcej, bo aż 126 mld kosztować będą morskie elektrownie wiatrowe o łącznej mocy 11 GW, z czego 5,9 GW ma być oddane do użytku do 2030 r. Mimo stosunkowo wysokich kosztów inwestycyjnych, OZE takie jak farmy wiatrowe czy panele fotowoltaiczna charakteryzują się niskimi kosztami późniejszego ich użytkowania. 

Drugą w kolejności największą inwestycją elektroenergetyczną są planowane elektrownie jądrowe. Koszt budowy 6 bloków o łącznej mocy od 6 do 9 GW wyniesie 105 mld złotych, z czego ponad połowa (63 mld) to środki przewidziane na budowę w latach 2031-2035. Bloki te nie zostaną jednak oddane do użytku od razu – pierwszy o mocy 1-1,6 GW planowany jest na 2033 r. Kolejne mają być sukcesywnie uruchamiane co 2-3 lata.

Koszty związane z inwestycją w moce wytwórcze i późniejszym wytwarzaniem energii nie są jednak jedynymi związanymi z systemem elektroenergetycznym. Do tych należą też m.in. inwestycje w rozbudowę i modernizację sieci przesyłowych i dystrybucyjnych.

Według planów zaakceptowanych przez prezesa URE, Polskie Sieci Elektroenergetyczne pełniące funkcję operatora systemu przesyłowego oraz pięciu największych operatorów systemów dystrybucyjnych (Enea Operator, Energa Operator, PGE Dystrybucja, Tauron Dystrybucja oraz Innogy Stoen Operator) w latach 2020-2025 mają przeznaczyć na ten cel 52 mld złotych. Część z tych środków związana będzie z dostosowaniem infrastruktury do korzystania z zielonej energii, między innymi dzięki budowie połączeń z morskimi farmami wiatrowymi.²

Wydatki (nie) do uniknięcia

Kwoty umieszczone w PEP2040 mogą wydawać się wysokie. Należy jednak pamiętać, że wiele z nich jak chociażby nakłady na modernizację sieci przesyłowych poniesiono by także gdyby nie inwestować w nowe bezemisyjne moce wytwórcze.

Co istotne scenariusz pozostania przy węglu stwarzałby wiele kosztów alternatywnych. Według prognoz Polskich Sieci Energetycznych do 2040 r. należy spodziewać się wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną z obecnych 160 do 204 TWh rocznie. To wiąże się z koniecznością budowy nowych mocy wytwórczych. Wysokie także mogłoby okazać się koszty modernizacji lub wymiany obecnych bloków węglowych, co byłoby niezbędne ze względu na upływ lat – średni wiek elektrowni w Polsce (uruchomienia pierwszego bloku) to 47 lat. Podobnie sytuacja kształtuje się w sektorze ciepłowniczym - 4 największe elektrociepłownie w Polsce zostały oddane do użytkowania prawie 60 lat temu.³

Według szacunków Polskiego Instytutu Ekonomicznego w przypadku pozostania przy węglu (tzw. „status quo”) koszty poniesione przez sektor paliwowo-energetyczny wynieść mogą nawet 1064 mld złotych przewyższając koszt podany w PEP 2040 o ponad 170 mld złotych. Co istotne szacunki te nie obejmują kosztów uprawnień do emisji EU ETS, za które dodatkowo w scenariuszu „status quo” zapłacić możemy nawet dodatkowe 400 mld złotych.⁴ W przypadku braku dekarbonizacji należy także liczyć się z utratą przewidzianych na ten cel funduszy unijnych.

Nie tylko energetyka

Gdy mowa o kosztach oraz zyskach związanych z dekarbonizacją (lub jej brakiem) należy wziąć pod uwagę także kwestie środowiskowe, zdrowotne oraz społeczne. Zwykle pomija się je w wyliczeniach ze względu na trudność w ich dokładniejszym oszacowaniu i przyrównaniu do kosztów finansowych. Przykładem takiego kosztu są zanieczyszczenia związane ze spalaniem węgla w elektrowniach, które przyczyniają się w Polsce do 5830 przedwczesnych zgonów rocznie.⁵ Warto także wspomnieć, że górnictwo jest także jednym z czołowych producentów odpadów – produkty uboczne wydobycia to aż 48 proc całości produkowanych odpadów.⁶

Istotna kwestia ujętą w strategii dekarbonizacji jest także minimalizacja ubóstwa energetycznego.  Spalanie słabej jakości paliw kopalnych w przestarzałych piecach przyczynia się nie tylko do zwiększenia ilości zanieczyszczeń w powietrzu, ale i większego ryzyka zachorowania mieszkańców źle ogrzanych budynków na choroby układu oddechowego, układu krążenia czy układu ruchu. Przestarzałe i źle eksploatowane piece w gospodarstwach domowych są także przyczyną blisko co dziesiątego pożaru w Polsce.⁷

Dekarbonizacja to także konkretne korzyści ekonomiczne. Według raportu McKinsey odejście od spalania paliw kopalnych, które w znacznej części pochodzą z importu, może znacząco poprawić polski bilans handlowy. Inwestycje w OZE, produkcję pojazdów elektrycznych czy elektryczne pompy ciepła mogą też zapewnić dodatkowy wzrost PKB Polski (1-2 proc. do 2030 r.) oraz od 250 tys. do 300 tys. nowych miejsc pracy.⁸

Wykres  1. Nakłady inwestycyjne na rozbudowę mocy wytwórczych (w mld PLN), z uwzględnieniem kosztów finansowania w czasie budowy (odsetki kapitałowe uwzględnione w wartości początkowej majątku trwałego). 
Źródło: Polityka energetyczna Polski do 2040 r.

Autor: Adam Juszczak, analityk z zespołu Klimatu i Energii w Polskim Instytucie Ekonomicznym

Tytuł i śródtytuły opracowała redakcja TOGETAIR 

¹https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski-do-2040-r-przyjeta-przez-rade-ministrow
²https://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/aktualnosci/8874,Prawie-52-mld-zlotych-na-inwestycje-sieciowe-w-elektroenergetyce-w-najblizszych-.html
³https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/03/Tygodnik-Gospodarczy-PIE_11-2021.pdf
⁵https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/04/Tygodnik-Gospodarczy-PIE_13-2021.pdf
⁶https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/04/Tygodnik-Gospodarczy-PIE_13-2021.pdf
⁷https://ibs.org.pl/publications/jak-poprawic-jakosc-zycia-osob-ubogich-energetycznie/
⁸https://www.mckinsey.com/pl/~/media/mckinsey/locations/europe%20and%20middle%20east/polska/raporty/carbon%20neutral%20poland%202050/neutralna%20emisyjnie%20polska%202050_raport%20mckinsey.pdf