Troska o środowisko już od pierwszych kresek na mapie

Przygotowując się do realizacji inwestycji drogowej, na wszystkich kolejnych etapach procesu przygotowawczego, przez cały czas mamy na uwadze minimalizację oddziaływania inwestycji na środowisko. Projektanci opracowując Studium korytarzowe - podstawowy dokument projektowy przedstawiający nowe, drogowe zamierzenie inwestycyjne - określają lokalizację korytarza pod nową drogę z uwzględnieniem nie tylko regionalnych i lokalnych uwarunkowań geograficznych czy społecznych, ale także tych przyrodniczych.

Na kolejnym etapie, którego celem jest doprowadzenie do wskazania konkretnego wariantu przebiegu drogi, czyli podczas opracowywania Studium techniczno-ekonomiczno-środowiskowego, prowadzona jest inwentaryzacja środowiskowa. Możliwe warianty przebiegu przyszłej drogi analizowane są pod względem technicznym, ekonomicznym, społecznym i środowiskowym. Najkorzystniejszy z nich wskazywany jest jako rekomendowany we wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska (RDOŚ) przed jej wydaniem przeprowadzają procedurę oceny oddziaływania na środowisko, w ramach której m.in. weryfikowany jest sporządzony wcześniej raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. RDOŚ wydając decyzje środowiskowe, nakłada na GDDKiA obowiązek budowy urządzeń ochrony środowiska, np. przejść dla zwierząt, ekranów przeciwhałasowych czy też systemów odwodnienia drogi.

Przejścia dla zwierząt to nie zawsze małe przepusty pod drogami czy też obiekty drogowe takie jak mosty lub estakady. Przybierają również formę dużych obiektów, tzw. przejść górnych dla zwierząt dużych, wiaduktów nad trasami szybkiego ruchu, znacznie szerszych niż zwykłe drogowe. Prowadzą na nie szerokie najścia z odpowiednio zagospodarowanym (nasadzeniami i karpinami) terenem ułatwiającym zwierzynie przejście na drugą stronę autostrady lub drogi ekspresowej. 

Zabezpieczenia przeciwhałasowe najczęściej kojarzą się z ekranami wzdłuż dróg, wykonanymi w różnych technologiach. Czasem jednak przybierają one nietypową formę. Tak jest na Autostradowej Obwodnicy Wrocławia A8, gdzie betonowe panele mają formę łuków, czy też na odcinku drogi ekspresowej S8 przechodzącej przez Warszawę, gdzie zastosowano ekrany półtunelowe przypominające szklano-stalowe tuby. Z kolei ponad dwukilometrowy odcinek Południowej Obwodnicy Warszawy w ciągu S2 schowany będzie w tunelu pod Ursynowem.

Wyspy, platformy, siedliska zastępcze, nasadzenia i ich pielęgnacja

• W latach 2010-2016, w ramach budowy mostu przez Wisłę w okolicach Kwidzyna, prowadzona była kompensacja przyrodnicza w obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły. Polegała na kotwiczeniu na Wiśle dwóch wypełnionych piaskiem barek pełniących rolę sztucznych wysp będących miejscem lęgowym m.in. rybitwy rzecznej i rybitwy białoczelnej.
• Z kolei w trakcie budowy obwodnicy Słupska wybudowano również sztuczne tarliska dla ryb litofilnych na rzeczce Glaźnej, stanowiącej dopływy rzeki Słupi, na obszarze Natura 2000 Dolina Słupi.
• Podczas budowy drogi ekspresowej S7 na odcinku Koszwały - Kazimierzowo zbudowaliśmy 14 platform gniazdowych dla ptaków drapieżnych (rybołowów i bielików). Dodatkowo w ramach działań kompensacyjnych, dla zwiększenia bazy żerowej w stwierdzonych siedliskach bielika, odtworzyliśmy groblę zatrzymującą wodę w zbiorniku śródleśnym.
• 24 zbiorniki kompensacyjne, zasiedlone przez wszystkie gatunki nizinnych płazów ogoniastych i bezogonowych, zbudowaliśmy w ramach realizacji S8 pomiędzy węzłami Wieluń i Łódź Południe. 
• Przy okazji budowy północnej jezdni przyszłej autostrady A18 na odcinku pomiędzy Olszyną a węzłem Golnice zasadziliśmy trzy tysiące sadzonek jarzębu pospolitego. Miało to na celu wzmocnienie liczebności osiadłej populacji gatunku, poprzez wzbogacenie i poprawę warunków troficznych biotopu głuszca i cietrzewia.
• Bardzo szerokie działania kompensacyjne GDDKiA przeprowadziła w związku z budową autostrady A2 na odcinku Świecko - Nowy Tomyśl. Odtworzyliśmy nieleśne siedliska przyrodnicze o charakterze zbiorowisk roślinności łąkowej w obszarach Natura 2000: „Buczyny Łagowsko-Sulęcińskie” w dolinie rzeki Pliszki, „Dolina Leniwej Obry” oraz „Dolina Ilanki” o łącznej powierzchni blisko 30 ha.

Powiększyliśmy też areał siedlisk mokradłowych na terenie Nadleśnictwa Świebodzin poprzez optymalizację uwarunkowań hydrologicznych zbiorowisk roślinności leśnej (odtworzenie rowów, budowa zastawek), a w ramach ochrony i zachowania populacji Lipiennika Loesela w obszarze Natura 2000 „Rynna Jezior Rzepińskich” przeprowadziliśmy wycinkę drzew i samosiewów na torfowisku.

Z kolei w okolicy Trzciela odtworzyliśmy nieczynny, zdewastowany staw rybny i dostosowaliśmy jego zagospodarowanie, tworząc siedliska zastępcze dla żurawia (Grus grus, kod Natura 2000: A127) i bąka (Botaurus stellaris, kod Natura 2000: A021). To jedna z szeregu czynności podjętych w ramach kompensacji przyrodniczej ukierunkowanej na rekompensatę strat w obszarze Natura 2000 „Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry”. Odtworzony zbiornik wodny jest otoczony trawiastą groblą, posiada dziewięć trawiastych wysp, pięć głęboczków i stosunkowo rozległe płycizny zarastające roślinnością szuwarową. Na odpływie ze zbiornika zlokalizowana jest zastawka z przelewem w formie kaskady kamiennej, która przy całkowitym napełnieniu zbiornika może spełniać funkcję przepławki, zapewniającej migrację organizmów wodnych pomiędzy zbiornikiem i rzeką Obrą za pośrednictwem drobnych cieków i rowów melioracyjnych.

Podczas budowanej obecnie obwodnicy Niemodlina przechodzącej przez dolinę Ścinawy Niemodlińskiej, miejsca licznego występowania nietoperzy, na odcinku ok. 720 m wzdłuż drogi zostaną rozpięte siatki na wysokości 4,5 m. Ich zadaniem będzie wymuszenie przelotu nietoperzy nad jezdnią na wysokości pozwalającej uniknąć kolizji z pojazdami. Podobne zabezpieczenia pojawią się również na S19 pod Siemiatyczami w sąsiedztwie obszaru Natura 2000 „Schrony Brzeskiego Rejonu Umocnionego”.

Nasze działania niekiedy rozłożone są na wiele lat. Podczas budowy Autostradowej Obwodnicy Wrocławia odtworzyliśmy na obszarze blisko 7 ha płat łęgu wiązowo-jesionowego i grądu oraz łęgu olchowo-jesionowego. W 2009 roku nasadzono las na terenie byłych pól irygacyjnych w obrębie Świniary, jednak po czterech latach stwierdzono, że kompensacja się nie powiodła i konieczne jest jej odtworzenie. Ponownie posadzono niemal 16 tys. sadzonek drzew i krzewów. Niestety w 2015 roku, na skutek pożaru pól irygacyjnych, zniszczona została blisko połowa kompensacji. W kolejnym roku uzupełniono nasadzenia i zlecono kompleksową pielęgnację nasadzeń (koszenie, motyczenie, zabezpieczenie przeciwpożarowe, zabezpieczenie przeciw zgryzaniu sadzonek przez gryzonie). Od tego czasu las rośnie i ma się bardzo dobrze, a w tym roku planujemy zakończenie prac związanych z kompensacją i przekazanie lasu miastu Wrocław.

Oczyszczone wody opadowe zasilą lasy

Najnowszym prośrodowiskowym rozwiązaniem jest wykorzystanie wód opadowych z pasa drogowego do nawadniania terenów leśnych. GDDKiA podpisała w tej sprawie porozumienie z Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych. Wody opadowe i roztopowe trafią do specjalnych zbiorników i urządzeń podczyszczających. Dalej, po lesie rozprowadzi je system rowów z urządzeniami piętrzącymi i filtrującymi. Jakość wody będzie systematycznie monitorowana i kontrolowana na obecność 17 substancji, w tym m.in. zawiesin ogólnych, substancji ropopochodnych, chlorków czy też ołowiu. W okresie eksploatacji zbiorników będą systematycznie pobierane próbki i prowadzone badania jakościowe tych wód, tak by w porę modyfikować konieczną filtrację i wykluczyć możliwość dostania się do lasów niepożądanych substancji.

Celem tych działań jest zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie suszy w ekosystemach leśnych. Woda ze zbiorników w pasie drogowym w sąsiedztwie lasów będzie mogła też być wykorzystana w celach gaśniczych czy też w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych. Porozumienie dotyczy wyłącznie nowych inwestycji, a pierwsze kroki zostaną podjęte w trakcie budowy drogi ekspresowej S19 w woj. lubelskim, na odcinku pomiędzy węzłami Lubartów Północ i Lublin Rudnik.

Do tej pory przy podobnych inwestycjach wykorzystywano rozwiązanie z systemem pomp, które odprowadzały wodę na duże odległości. Teraz, w uzasadnionych przypadkach, można będzie wyeliminować to kosztowne rozwiązanie. O ile właściwe nadleśnictwo uzna, że istnieje taka możliwość, wody z pasa drogowego zostaną wykorzystane w bliższej okolicy, poprawiając uwilgotnienie terenów leśnych.

Stop suszy przy drogach

Jednym z elementów bieżącego utrzymania dróg krajowych jest prowadzenie regularnego koszenia pasa drogowego. Zapewniamy tym bezpieczeństwo ruchu drogowego i sprawne działanie odwodnienia. Jednakże za sprawą długich okresów bez opadów atmosferycznych i pojawiającej się suszy, ograniczamy powierzchnie koszenia pasów zieleni przy drogach krajowych. Nie dotyczy to jedynie miejsc związanych z bezpieczeństwem ruchu drogowego i efektywnym działaniem systemu odwodnienia. Wybujała roślinność nie może ograniczać widoczności ani przesłaniać znaków drogowych. Z kolei system odwodnienia musi zapewnić sprawne odprowadzenie wody z jezdni, bo od tych aspektów bezpośrednio zależy bezpieczeństwo na drodze.

Fotowoltaika i stacje ładowania pojazdów elektrycznych

W zakresie rozwiązań proekologicznych, jesteśmy również otwarci na szerokie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, które od 1999 r. służą nam m.in. do zasilania stacji meteorologicznych czy oświetlenia znaków drogowych na przejściach dla pieszych. W niedalekiej przyszłości planujemy uruchomić projekty pilotażowe w zakresie szerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii w pasie drogowym. 

Udostępniamy też kierowcom nowe stacje ładowania samochodów elektrycznych, które zlokalizowane są na Miejscach Obsługi Podróżnych (MOP). Przy rosnącym zainteresowaniu pojazdami elektrycznymi sieć punktów ładowania będzie rozwijana, a z końcem 2022 roku dwustanowiskowe punkty ładowania powinny być dostępne na ok. 100 MOP-ach.

Długowieczna nawierzchnia, powtórne wykorzystanie destruktu

Działania proekologiczne to także innowacje w nawierzchnie drogowe. W 2016 r. na drodze ekspresowej S8 Opacz - Paszków (woj. mazowieckie) wykonano pierwszą tzw. „nawierzchnię długowieczną”. W odróżnieniu od zwykłej, nawierzchnia długowieczna pozwoli przez co najmniej 50 lat eksploatacji ograniczyć prace remontowe jedynie do okresowej, co 12 - 15 lat, wymiany warstwy ścieralnej, bez ingerencji w niższe warstwy. Przy tych zabiegach chcemy powtórnie wbudować przetworzoną starą nawierzchnię, tzw. destrukt, który obecnie jest traktowany jako odpad.

W 2019 roku zainicjowaliśmy rozmowy z ówczesnym Ministerstwem Środowiska, wskazując na pilną potrzebę rozwiązania problemu wykorzystania destruktu asfaltowego. Przekazaliśmy opracowane w GDDKiA założenia do projektu rozporządzenia obecnemu Ministerstwu Klimatu i Środowiska, a efektem naszych starań jest projekt rozporządzenia umożliwiający określenie szczegółowych kryteriów utraty statusu odpadów dla destruktu asfaltowego. Łatwiejszy recykling destruktu to mniejsze zużycie surowców naturalnych, ograniczenie transportu kruszywa z wykorzystaniem samochodów ciężarowych, mniej zanieczyszczeń, hałasu i większe bezpieczeństwo na drogach. To także mniejsza emisja pyłów generowanych przy wydobyciu i transporcie kruszyw. To również krok w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym poprzez wykorzystywanie poprzednio wbudowanych materiałów. Wdrożenie ponownego wykorzystania destruktu pozwoliłoby zaoszczędzić, w kilkuletniej perspektywie, ponad 400 mln zł.

Autor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad