Można zapytać, jako to? Przecież znaczna większość lokomotyw nie ma już kominów, z których unosiłby się dym, bo ponad 90% przewozów pasażerskich i towarowych jest realizowana z wykorzystaniem trakcji elektrycznej³. To prawda i jest to ogromna przewaga kolei nad transportem samochodowym czy lotniczym. Kolej nie emituje bezpośrednio do atmosfery ani CO₂ ani innych szkodliwych związków chemicznych. Jest „na prąd”, czyli niemal w całości elektromobilna – do czego dopiero z mozołem dąży przemysł motoryzacyjny. Jednocześnie samochody i autobusy bezzasadnie zawłaszczyły sobie termin „elektromobilności” zapominając, że to pociągi i tramwaje od dawna mają prawo do tego miana. 

Wracając do źródeł zasilania, tu sprawa nie jest już tak „czysta”. Polska kolej jest zasilana energią dostępną w systemie energetycznym, czyli w 88% z węgla⁴. Zatem kiedy jedziemy pociągiem, nadal zostawiamy za sobą ślad węglowy – znacznie mniejszy niż gdybyśmy jechali samochodem i nieporównywalny do lotu samolotem, ale jednak. Czy można to zmienić? W wielu krajach się udaje. Część osób na pewno zna (i podziwia) rozwiązania jakie wdrażają u siebie Holendrzy (od 2018 roku energia z wiatru zasila w 100% holenderskie pociągi) czy Niemcy (obecnie 61,4%, cel to 80% zielonej energii do 2030 roku).

W Polsce jest to również możliwe i realne. Co więcej wiele w tym kierunku zrobiła już sama branża. Wspólnie wypracowaliśmy konkretne rozwiązanie – model Zielonej Kolei. Przewoźnicy i firmy kolejowe zrzeszone w Centrum Efektywności Energetycznej Kolei, odpowiadające za 95% zużycia energii na kolei, wypracowały program, który umożliwia przejście kolej na zasilenie z OZE w 85% już do 2030 roku. Tym samym Polska ma unikatową możliwość wybicia się na pozycję lidera zielonego transportu poprzez spełnienie, a nawet wyprzedzenie, wytycznych zarówno Unii Europejskiej jak i polityk krajowych.

Do realizacji programu Zielona Kolej nie wystarczy jednak tylko jedność naszej branży. My – przewoźnicy, zarządcy infrastruktury i eksperci - podjęliśmy wysiłek. Wspólnie opracowaliśmy Program Zielona Kolej – w pełni wdrażalny i realny, przynoszący dodatkowe korzyści na wielu poziomach. Jednak, podobnie jak z programem „Mój Prąd”, czy dopłatami do samochodów elektrycznych, potrzebne jest systemowe wsparcie. Mówimy o polityce klimatycznej, w której kolej powinna odgrywać  znaczącą rolę, o działaniach na poziomie samorządów, które powinny wymagać czystego transportu kolejowego dla swoich mieszkańców, czy wreszcie presji pasażerów, którzy będą domagać się prawdziwie „zielonego biletu” kolejowego. Jeśli wszyscy zrozumiemy, że Zielona Kolej to najkrótsza droga do osiągnięcia celów klimatycznych, organizacje i firmy zaczną naprawdę rozliczać transport ze śladu węglowego, a administracja państwowa wprowadzi zachęty i instrumenty wsparcia dla długoterminowych relacji pomiędzy przewoźnikami a dostawcami energii, Zielona Kolej stanie się faktem. Nasze dojazdy do miast i podróże między aglomeracjami oraz transport towarów prawie nie będą zostawiać śladu węglowego.  Zielona Kolej będzie ekologiczną wizytówką Polski i elementem jej soft power wspierającej polskie racje w rozmowach na temat m. in. New Green Deal z europejskimi partnerami.

Jak przejść od słów do czynów?

Krok pierwszy – dojrzałość i jedność branży

Wszystko zaczęło się w marcu 2019 roku, kiedy to powołaliśmy do życia Centrum Efektywności Energetycznej Kolei, w skrócie CEEK⁵. Na początku  koncentrowaliśmy się na oszczędzaniu energii. Przez pierwszy rok razem wypracowaliśmy rozwiązania efektywne energetycznie i jednocześnie pro-ekologiczne, które służą wszystkim uczestnikom rynku kolejowego, a docelowo przede wszystkim pasażerom. Skoncentrowaliśmy się na trzech inicjatywach:

• rozwoju rekuperacji (jak największym odzyskiwaniu energii uzyskiwanej podczas hamowania pojazdu szynowego z napędem elektrycznym lub hybrydowym),
• eko-drivingu (promowaniu i systemowym wspieraniu  umiejętnego i oszczędnego sposobu prowadzenia pociągu tak, żeby pobierał znacznie mniej energii trakcyjnej),
• OZE (inwestowaniu w rozproszone źródła energii odnawialnej na terenach i obiektach kolejowych, tak aby część infrastruktury kolejowej stała się samowystarczalna energetycznie).

W trakcie prac nad efektywnością energetyczną, zwłaszcza nad inicjatywą OZE, zdaliśmy sobie sprawę, że oszczędzenie energii to ważny, ale nie najistotniejszy element większej konkurencyjności  kolei. Jeśli chcemy być naprawdę ekologicznym środkiem transportu musimy sprawić, aby energia płynąca w sieci trakcyjnej była produkowana z przyjaznych dla środowiska, nieemisyjnych źródeł. Tak pojawił się postulat zielonej kolei, który już po kilku miesiącach został zoperacjonalizowany w program Zielona Kolej.

Krok drugi – model Zielonej Kolei

Program Zielona Kolej zakłada przejście kolei na zieloną energię w 85% do 2030 roku. Oznacza to redukcję emisji CO2 o 8 mln ton (co odpowiada objętości 4000 Stadionów Narodowych).

To program stworzenia 1,8 GW zielonej, inteligentnej „elektrowni” dedykowanej kolei.

Oczywiście nie będzie to jedno miejsce, ale wiele rozproszonych źródeł zlokalizowanych wzdłuż linii kolejowych w całej Polsce. Farmy fotowoltaiczne, farmy wiatrowe, a w przyszłości zapewne także stacje wodorowe zasilą pociągi tam, gdzie nie będzie możliwości elektryfikacji szlaków kolejowych. Możliwość przyłączenia farmy OZE do systemu kolejowego będzie podstawową zachętą dla małych i średnich przedsiębiorstw, które mając gwarancję odbioru czystej energii przez ok. 8 lat, będą w stanie zainwestować w jej produkcję. Wówczas przewoźnicy kolejowi będą mieli gwarancję dostaw zielonej energii na swoje obecne i przyszłe potrzeby. Całość Programu będzie koordynowana na poziomie zarządcy kolejowej sieci energetycznej, który przyłączy i zbilansuje powstające źródła OZE ze zróżnicowanym zapotrzebowaniem wynikającym m.in. z rozkładu jazdy i tonażu pociągów przejeżdżających daną linią. Warto zaznaczyć, że PKP Energetyka (właściciel kolejowej sieci energetycznej) już dzisiaj dysponuje Inteligentnym, Zintegrowanym Systemem Zarządzania Dystrybucją Energii dla Kolei, który wykorzystując systemy IT oraz czujniki i systemy big data umożliwia efektywne i bezpieczne zarządzanie tym skomplikowanym środowiskiem rozproszonych źródeł energii i wymagającego systemu poboru przemieszczających się nierównomiernie pociągów.

Inteligentny, Zintegrowany System Zarządzania Dystrybucją Energii dla Kolei

Dlaczego nam się uda? Jest wiele powodów, ale trzy wydają się najistotniejsze:

• Po pierwsze, kolej ma ograniczoną liczbę podmiotów, z których niemal wszyscy zrzeszeni są w CEEK i wspierają ideę Zielonej Kolei.
• Po drugie kolej ma dedykowany system energetyczny, oparty o wydzieloną sieć dystrybucyjną. Zatem energia z OZE przyłączona do energetycznej sieci kolejowej popłynie bezpośrednio do pociągów, a nie rozpłynie się do innych sektorów gospodarki. W ten sposób możemy skoncentrować się na zazielenieniu kolei, a w przyszłości pomyśleć o wsparciu nadwyżkami czystej energii innych podmiotów.
• Po trzecie – pasażerowie chcą zielonego biletu. Świadomość znaczenia wyboru środka transportu, który zostawi jak najmniejszy ślad węglowy to już nie tylko zapowiadany trend, ale rzeczywistość. Przytaczając tylko jedno z wielu wyników badań „chcąc przeciwdziałać zmianom klimatu 73% ankietowanych Polaków zamierza korzystać z transportu publicznego zamiast samochodu”⁶.

Krok trzeci – wdrażanie i wsparcie

Program Zielona Kolej wszedł w fazę realizacji. W tej chwili na pokładzie są już dwie firmy: DB Cargo⁷ oraz CTL Logistics. Kolejni przewoźnicy przygotowują się do dołączenia do Programu. To efekt ostatnich dwóch lat, w trakcie których branża kolejowa zrzeszona w CEEK wykonała ogromną, wewnętrzną pracę – samoorganizując się, działając na rzecz trzech inicjatyw efektywnościowych i tworząc skuteczne rozwiązanie dla zazielenienia transportu kolejowego w Polsce. Program Zielona Kolej stawia przed sobą ambitne zadania, które pomogą zrealizować cele wynikające z Polityki Energetycznej Polski (36% OZE w 2030 roku) i dążenia unijne (neutralność klimatyczna UE w 2050 roku).

Zielona Kolej przysłuży się państwu, klimatowi, gospodarce, pasażerom, przyspieszy rozwój technologiczny kolei. Ale sama również potrzebuje wsparcia, bo bez niego bardzo trudno będzie zrealizować tak ambitny plan w tak krótkim czasie.

Przypominamy nasze siedem postulatów:

•  Apelujemy, aby kolej stała się częścią polityki klimatycznej kraju, która będzie wdrażana w sposób świadomy i odpowiedzialny.
•  Wierzymy, że pasażerowie coraz bardziej będą domagać się zrównoważonego, zbiorowego transportu.
•  Kolejni przewoźnicy zaczną postrzegać siebie jako liderów zmian.
•  Władze samorządowe będą wymagać czystego zasilania transportu.
•  Organizacje i firmy zaczną rozliczać transport ze śladu węglowego.
•  Rząd wprowadzi zachęty i instrumenty wsparcia dla długoterminowych relacji pomiędzy przewoźnikami a dostawcami energii.
•  Wszyscy zrozumiemy, że to najkrótsza droga do osiągnięcia celów klimatycznych.

Zapraszamy Państwa do tej wspólnej podroży, w trakcie której nasz bilet będzie stawał się coraz bardziej zielony!

Autorzy:
Janusz Malinowski, Przewodniczący Prezydium Rady Programowej CEEK Łódzka Kolej Aglomeracyjna, 
Piotr Majerczak, Wiceprzewodniczący Prezydium Rady Programowej CEEK PKP PLK
Leszek Hołda, Wiceprzewodniczący Prezydium Rady Programowej CEEK PKP Energetyka

Więcej informacji na: www.ceek.pl 

¹ Źródło: „Fajny kraj do życia”, wywiad z prof. Marcinem Popkiewiczem, str. 284, lub: https://krytykapolityczna.pl/kraj/michal-sutowski-marcin-popkiewicz-polska-kryzys-klimatyczny-wywiad/ 
² Źródło: https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/usa-80-mld-usd-dla-amtraka-biden-stawia-na-kolej-101779.html 
³ Źródło: Urząd Transportu Kolejowego
⁴ Udział źródeł konwencjonalnych liczony na podstawie struktury paliw i innych nośników energii pierwotnej zużytych do wytworzenia energii elektrycznej sprzedanej przez PKP Energetyka w 2019 r.
⁵ Więcej informacji na temat CEEK na stronie: www.ceek.pl 
⁶ II edycja ankiety Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), przeprowadzonej we współpracy z firmą BVA: https://www.money.pl/gielda/ebi-73-polakow-chce-korzystac-z-transportu-publicznego-w-zw-ze-zmiana-klimatu-6467533961078401a.html 
⁷ Relacja z przystąpienia do Programu na stronie: https://www.rynek-kolejowy.pl/mobile/zaproszenie-pkp-energetyka-i-db-cargo-podpisza-list-intencyjny-100953.html