Pomimo trwającej od ponad roku pandemii COVID polityka klimatyczna Unii Europejskiej jest sukcesywnie rozwijana przez Komisję Europejską (KE), która prezentuje kolejne projekty i dokumenty w tym zakresie. Tuż przed początkiem pandemii w grudniu 2019 r. przewodnicząca KE Ursula von der Leyen przedstawiła nową strategię rozwoju UE, czyli propozycję Europejskiego Zielonego Ładu (ang. European Green Deal, EGD). Komisja opublikowała komunikat w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu, w którym opisano szczegółowo wizję dojścia UE do neutralności klimatycznej w 2050 r. poprzez przyjęcie rozwiązań legislacyjnych i wdrażających je środków, w tym nakładów finansowych o niespotykanej dotąd wielkości. Warto podkreślić, że Zielony Ład nie ogranicza się jedynie do polityki klimatycznej, ale obejmuje także m.in. strategię dotyczącą ochrony różnorodności biologicznej czy ustanowienie gospodarki o obiegu zamkniętym.

Kroki milowe w polityce klimatycznej UE ostatnich lat

W marcu 2020 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt Europejskiego prawa klimatycznego (tzw. Climate Law), który wyznacza cel neutralności klimatycznej UE do 2050 r. oraz określa ramy dla osiągnięcia tego celu. Kolejnym etapem był komunikat KE pn. „Stepping up Europe’s 2030 climate ambition”, opublikowany we wrześniu 2020 r. Stanowi on propozycję i analizę podwyższenia obowiązującego celu redukcji emisji na 2030 r. z  40% do 55% w odniesieniu do poziomu emisji w 1990 r. Komunikatowi towarzyszy dokument analityczny, tzw. Impact Assessment, w którym dokonano oceny proponowanych opcji w zakresie zmian unijnej polityki klimatycznej. Główne propozycje analizowane przez Komisję dotyczą m. in. rozszerzenia europejskiego systemu handlu uprawieniami do emisji (EU ETS) o nowe sektory (transport i budownictwo), zmian w EU ETS, zmian w dyrektywach dotyczących OZE i efektywności energetycznej (EE), zmian w zakresie rozporządzenia o podziale wysiłków redukcyjnych między państwa członkowskie (tzw. ESR).

Kolejnym elementem włączonym do Europejskiego Zielonego Ładu jest Pakt na Rzecz Klimatu (ang. European Climate Pact), który ma na celu zaangażowanie obywateli i społeczności lokalnych w wysiłki związane z ochroną klimatu, ponieważ w działaniach na rzecz klimatu oprócz administracji państwowej dużą rolę odegrać mogą obywatele, czyli społeczeństwo i organizacje pozarządowe. Pakt ma upowszechniać współpracę  w tym obszarze pomiędzy mieszkańcami i organizacjami, począwszy od szczebla krajowego i regionalnego aż do lokalnego, a także pomiędzy przedsiębiorcami, związkami zawodowymi i organizacjami społecznymi. 

Pakiet „Fit to 55” jako etap wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu

Po osiągnięciu konsensusu na grudniowym szczycie Rady Europejskiej w ubiegłym roku, droga do wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu została otwarta. W swoich konkluzjach² Rada zwróciła się do Komisji Europejskiej, by ta oceniła, w jaki sposób wszystkie sektory gospodarki mogą najlepiej przyczynić się do osiągnięcia celu na 2030 r. oraz aby przedstawiła niezbędne wnioski wraz z analizą skutków środowiskowych, gospodarczych i społecznych w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich.

• przegląd europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS),
• przegląd rozporządzenia o podziale wysiłków redukcyjnych (ESR),
• rewizję i zmianę rozporządzenia ws. użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (ang. LULUCF - Land Use, Land-Use Change and Forestry Regulation),
• propozycję wprowadzenia mechanizmu granicznego (ang. Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM),
• przegląd mechanizmu rezerwy stabilności rynkowej (ang. Market Stability Reserve, MSR).

Ponadto KE planuje, aby zmiany legislacyjne dotyczyły m.in. dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz efektywności energetycznej (EE), a także rewizji norm emisyjnych dla nowych samochodów. 

Co poza klimatem zawiera EGD?

Europejski Zielony Ład to strategia gospodarcza uwzględniająca nie tylko politykę klimatyczną, ale także inne polityki i strategie. Jednym z głównych bloków Europejskiego Zielonego Ładu jest nowy plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym³, który został przyjęty w marcu 2020 r. 

Nowy plan działania zapowiada inicjatywy dotyczące całego cyklu życia produktów, począwszy od etapu ich projektowania. Plan zakłada promowanie procesów gospodarki o obiegu zamkniętym, rozwijanie zrównoważonej konsumpcji oraz dążenie do zapewnienia jak najdłuższego utrzymywania wykorzystywanych zasobów w gospodarce.

• zapewnienie, by zrównoważone produkty stały się normą w UE;
• wzmocnienie pozycji konsumentów, którzy będą mieli dostęp do wiarygodnych informacji na temat takich kwestii, jak możliwość naprawy i trwałość produktów, co pomoże im w dokonywaniu zrównoważonych środowiskowo wyborów;
• skupienie się na sektorach, w których wykorzystuje się najwięcej zasobów i w których potencjał zastosowania obiegu zamkniętego jest wysoki (działania dotyczyć będą m.in. elektroniki, baterii, pojazdów, opakowań, tworzyw sztucznych, wyrobów włókienniczych, budownictwa i budynków oraz żywności);
• zmniejszenie ilości odpadów: działania skupią się na całkowitym uniknięciu problemu odpadów poprzez ich przekształcanie w surowce wtórne wysokiej jakości w ramach dobrze funkcjonującego rynku surowców wtórnych.

Kolejnym ważnym filarem Europejskiego Zielonego Ładu jest strategia „Od pola do stołu”⁵ (ang. Farm to Fork) na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego. Komisja Europejska opublikowała dokument „Farm to Fork” w maju 2020 roku, postulując zmianę podejścia do produkcji żywności. Wśród założeń strategii „Od pola do stołu” znalazły się m.in.: zmniejszenie wpływu na środowisko sektorów przetwórstwa spożywczego i handlu detalicznego poprzez wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym, ograniczenie stosowania pestycydów i leków weterynaryjnych, zrównoważona konsumpcja żywności i promocja żywności wysokiej jakości o przystępnych cenach, a także ograniczenie marnowania żywności.

• ograniczenie stosowania pestycydów o 50% i ryzyka związanego z ich stosowaniem,
• ograniczenie stosowania nawozów o co najmniej 20%,
• ograniczenie sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w hodowli zwierząt gospodarskich i akwakulturze o 50% oraz
• prowadzenie produkcji ekologicznej na co najmniej 25% powierzchni wszystkich użytków rolnych UE.

Ważnym aspektem Strategii jest także wprowadzenie środków, których celem będzie zapewnienie obywatelom UE jak najszerszego dostępu do zdrowej żywności, a także ukierunkowanie przemysłu spożywczego na praktyki, które sprawiają, że taki wybór stanie się łatwiejszy dla konsumentów. Wiąże się to z planami zwiększenia udziału rolnictwa ekologicznego w unijnym rolnictwie, który ma wzrosnąć z poziomu 8% (2018) do 25% w 2030 roku. 25 marca 2021 roku unijny komisarz ds. rolnictwa, Janusz Wojciechowski zaprezentował projekt unijnego planu działania na rzecz rolnictwa ekologicznego (organic action plan).⁶ Plan działania na rzecz ekologicznego rolnictwa ma stymulować produkcję i konsumpcję żywności ekologicznej, zgodnie z założeniami w sprawie zwiększenia udziału rolnictwa ekologicznego przedstawionymi w strategii „Od pola do stołu”.

Neutralność klimatyczna

Osiągnięcie neutralności klimatycznej w połowie bieżącego stulecia będzie dużym wyzwaniem dla całej Unii Europejskiej, dlatego Komisja wyznaczyła cel pośredni redukcji emisji o co najmniej 55% do 2030 r. Cel ten został zatwierdzony na posiedzeniu Rady Europejskiej w grudniu 2020 r., a chwilę później UE zgłosiła do Sekretariatu UNFCCC swój zaktualizowany wkład do Porozumienia paryskiego (NDC), zwiększając ambicje do co najmniej 55% poniżej poziomu w 1990 r. Jednak Parlament Europejski uznał cel 55% za niewystarczający i wezwał do ograniczenia emisji o 60%.

Podniesienie ambicji w zakresie redukcji emisji dla całej UE będzie powodowało konieczność rewizji celów redukcyjnych przyjętych dla sektorów funkcjonujących w systemie EU ETS oraz dla sektorów nie objętych tym systemem, czyli non-ETS. 

Transformacja gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej to nie tylko realizacja polityk i strategii. Bardzo ważne są także czynniki społeczne i finansowe, które będą decydowały o tym, jak szybko dokonają się zmiany w państwach Unii Europejskiej. Ma to szczególne znaczenie obecnie, w czasie kiedy cała Europa walczy z pandemią COVID.

Autorka: Izabela Zborowska, CAKE/KOBiZE/LIFE VIIEW2050
Materiał pochodzi z Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, organizatora projektu Klimada 2.0 

¹Artykuł powstał w ramach realizacji projektu pn. „Ocena długoterminowego wpływu europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) na zeroemisyjną gospodarkę do 2050 r. (LIFE VIIEW 2050)” - LIFE 19GIC/PL/001205
²Konkluzje z posiedzenia Rady Europejskiej z dn. 1-11 grudnia 2020 r. 
³Komunikat KE pt. Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1583933814386&uri=COM:2020:98:FIN 
⁴https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0098&from=PL
⁵Komunikat KE, Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:ea0f9f73-9ab2-11ea-9d2d-01aa75ed71a1.0015.02/DOC_1&format=PDF
⁶https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/organic-food-healthier-says-agri-commissioner-as-eu-launches-new-organic-plan/