Zmiany klimatu to duże wyzwanie zarówno w skali światowej, ale także w skali regionalnej i lokalnej.
Z roku na rok wzrastają nie tylko wymogi prawne dotyczące otaczającego nas środowiska, ale również nasze własne oczekiwania związane z jego jakością. Istotne jest prowadzenie działań na dwóch płaszczyznach: adaptacji do zachodzących zmian oraz przeciwdziałania i ograniczania skutków tych zmian. Dlatego Samorząd Województwa Wielkopolskiego, w trosce o zdrowie i jakość życia mieszkańców stawia na ciągły i odpowiedzialny rozwój cywilizacyjny, który jednocześnie jest zgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju - w myśl zapisów Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku.
AMBITNA WIZJA ROZWOJU
Dokument ten stanowi mapę działań Samorządu na najbliższą dekadę. Zawiera on ambitną wizję rozwojową, która łączy ze sobą cele gospodarcze ze społecznymi, jednocześnie akcentując spójność i zrównoważony rozwój Regionu. Natomiast wszelkie wskazane w Strategii działania, skoncentrowane są na poszanowaniu środowiska przyrodniczego. Podstawą skutecznej odpowiedzi na powyższe wyzwania jest realizacja przemyślanej polityki i działań w oparciu o współpracę międzynarodową oraz podejmowanie inicjatyw wpisujących się w założenia Europejskiego Zielonego Ładu.
Europejski Zielony Ład jednoznacznie wskazuje, jak zmienić nasz styl życia i pracy, sposób produkcji i konsumpcji, abyśmy żyli zdrowiej, a nasze przedsiębiorstwa były innowacyjne. Jednym z najistotniejszych zamysłów tej idei jest m.in. przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Taki typ gospodarki może być jednak realizowany między innymi pod warunkiem odpowiednio funkcjonującej gospodarki odpadami. Istotne znaczenie, aby sprostać tym wymaganiom ma Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami.
Głównym założeniem przyjętego przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Planu jest kontynuacja budowy nowoczesnego, kompleksowego i regionalnego systemu gospodarki odpadami pozwalającego w racjonalny sposób zagospodarować wszystkie strumienie wytwarzanych odpadów. Jednakże należy podkreślić, że osiągnięcie wynikających z Planu docelowych poziomów recyklingu odpadów komunalnych, w tym radykalne ograniczenie ilości składowanych odpadów, nie będzie możliwe bez dalszego rozwijania selektywnej zbiórki u źródła wraz z systematycznymi działaniami edukacyjnymi oraz wdrożenia termicznego przekształcania odpadów nienadających się do recyklingu, a posiadających potencjał energetyczny, jako elementu uzupełniającego kompleksowy system zagospodarowania odpadów komunalnych. Integralną częścią dokumentu jest Plan Inwestycyjny, w którym wskazano infrastrukturę w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi niezbędną do osiągnięcia celów określonych w polskim prawie i dyrektywach Unii Europejskiej. Przed samorządami stoją trudne wyzwania, zwłaszcza te związane z wdrożeniem efektywnych sposobów selektywnego zbierania odpadów i skuteczną promocją hierarchii pożądanego postępowania z nimi, od realizacji których będzie zależało osiągnięcie strategicznych celów. Na podstawie stale prowadzonej diagnozy aktualnego stanu środowiska przyrodniczego, analizy czynników wewnętrznych i zewnętrznych mających wpływ na dalsze planowanie strategii województwa w zakresie ochrony środowiska oraz klimatu sporządzono Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego do roku 2030. Dokument ten stanowi podstawę funkcjonowania systemu zarządzania środowiskiem na szczeblu wojewódzkim.
Głównym celem sporządzenia i uchwalenia przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Programu jest realizacja przez Województwo Wielkopolskie polityki ekologicznej zbieżnej z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych regionalnych, krajowych i unijnych. Program zawiera harmonogram rzeczowo-finansowy działań planowanych do roku 2030: zadań własnych Samorządu Województwa Wielkopolskiego i zleconych z zakresu administracji rządowej oraz zadań monitorowanych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego czy instytucje odpowiedzialne za realizację polityki w zakresie ochrony środowiska i zasobów przyrodniczych z terenu województwa wielkopolskiego.
RÓŻNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA
Nasze działania strategiczne obejmują różne komponenty środowiska.
Roczne oceny jakości powietrza dla województwa wielkopolskiego wykazują przekroczenia norm dla: pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz benzo(a)piranu (B(a)P). Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w emisji z indywidualnie ogrzewanych budynków, oraz małych przedsiębiorstw. W dalszej kolejności wpływ na przekroczenia pyłu PM10 i B(a)P ma emisja pochodząca z transportu. Na szczeblu regionalnym istotne znaczenie w trosce o czyste powietrze mają opracowane przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego, a następnie uchwalone przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego, Programy ochrony powietrza. Wskazują one wspomniane źródła występowania naruszeń standardów jakości powietrza oraz określają skuteczne i możliwie do zrealizowania działania, których wdrożenie powinno zdecydowanie przyczynić się do poprawy jakości powietrza. Działania naprawcze, których realizację określono do 30 września 2026 r., obejmują m.in. podłączenie do sieci ciepłowniczej, wymianę starych - niskosprawnych kotłów węglowych na nowe, termomodernizację budynków, nasadzenia zielone, czyszczenie ulic na mokro oraz szeroko rozumianą edukację ekologiczną.
Należy wyraźnie podkreślić, że porównując roczne oceny jakości powietrza na przekroju lat można zauważyć, że choć przekroczenia są nadal odnotowywane jego jakość ulega poprawie, stąd bardzo istotne jest prowadzenie nadal równie zintensyfikowanych działań w tym zakresie.
W 2017 r., Sejmik Województwa Wielkopolskiego przyjął trzy tzw. uchwały antysmogowe dla Poznania, Kalisza i pozostałej części województwa wielkopolskiego, które zaczęły obowiązywać od 1 maja 2018 r. i stanowią wzmocnienie działań zapisanych w Programach ochrony powietrza. Zaznaczyć należy, że z uwagi na złożoność tematu Zarząd Województwa Wielkopolskiego powołał interdyscyplinarny Zespół ekspercki do spraw wprowadzania ograniczeń lub zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw, który składał się z przedstawicieli samorządów, organizacji społecznych oraz świata nauki - tzw. uchwał antysmogowych. Podkreślenia wymaga fakt, że uchwały antysmogowe, podobnie jak programy ochrony powietrza, są aktami prawa miejscowego. Wprowadzają one szereg ograniczeń i zakazów w eksploatacji instalacji grzewczych. Nowe kotły muszą zapewniać automatyczne podawanie paliwa, wysoką efektywność energetyczną oraz dotrzymanie norm emisyjnych. Wskazują również na zakaz spalana paliwa najgorszej jakości np. drobnego miału, węgla brunatnego lub flotokoncentratu. Doświadczenia organów administracji publicznej wskazują, że sam przepis prawa nie wystarcza by osiągnąć zakładane rezultaty, potrzebne jest przede wszystkim stałe uświadamianie społeczeństwa. Dlatego w ramach działań podejmowana jest również edukacja społeczeństwa, będąca istotnym elementem z punktu widzenia kształtowania właściwych – proekologicznych postaw i zachowań mieszkańców.
W związku z tym, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, od wielu lat organizuje spotkania poświęcone m.in. tematyce ochrony powietrza. Corocznie odbywają się konferencje szkoleniowe o charakterze warsztatowym nt. kontrolowania zapisów uchwał antysmogowych oraz najnowszych zmian prawnych w tym zakresie. Kierowane są one do mieszkańców oraz przedstawicieli samorządów, odpowiedzialnych za wdrażanie i realizację działań naprawczych w tym zakresie, jak również do funkcjonujących na terenie miast i gmin straży miejskich i gminnych. Nie mniej istotne są działania prowadzone w ramach szerokich kampanii informacyjnych o wpływie zanieczyszczeń na zdrowie oraz przeciwdziałaniu nadmiernej emisji zanieczyszczeń poprzez media radiowe i telewizyjne spoty, billboardy, plakaty, a także broszury informacyjne. Plakaty oraz broszury informacyjne na temat wpływu zanieczyszczeń na zdrowie przekazywane są głównie jednostkom samorządu terytorialnego, celem dalszej dystrybucji wśród mieszkańców.
NEUTRALNOŚĆ KLIMATYCZNA
W 2021 r. Zarząd Województwa Wielkopolskiego, jako pierwszy w Polsce, przyjął Strategię neutralności klimatycznej Wielkopolska Wschodnia 2040, która obejmuje aż pięć powiatów: miasto Konin oraz powiaty: koniński, kolski, słupecki i turecki.
Strategia pokazuje kierunek i politykę zmian, które w najbliższych latach będą sukcesywnie wdrażane i realizowane. Strategia zakłada m.in. redukcję emisji gazów cieplarnianych, rozwój i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz zwiększenie efektywności energetycznej w celu wcześniejszego osiągnięcia równowagi pomiędzy emisją gazów cieplarnianych a ich pochłanianiem na obszarze konińskiego regionu górniczego, tym samym przybliżając nas do ambitnego celu, jakim jest osiągniecie neutralności klimatycznej już w 2040 roku, a więc o dziesięć lat wcześniej niż założenia dla Unii Europejskiej. Strategia neutralności klimatycznej ma być również głównym narzędziem w procesie dekarbonizacji, co stanowi kluczowe wyzwanie związane z przekształceniem sektora energetycznego w Wielkopolsce Wschodniej w kontekście walki z globalnym ociepleniem i zmianami klimatycznymi. Wiąże się to z koniecznością zmiany struktury gospodarki energetycznej oraz procesu wytwarzania energii, całkowitej rezygnacji z eksploatacji węgla brunatnegoi rezygnacji z węgla jako nośnika energii w elektroenergetyce i ciepłownictwie.
W dalszej perspektywie to także wykorzystanie potencjału terenów pokopalnianych do rozwoju odnawialnych źródeł energii: farm wiatrowych, fotowoltaicznych czy zrównoważonej produkcji biomasy.
Samorząd Województwa Wielkopolskiego w istotny sposób działa na rzecz osiągnięcia zeroemisyjności. W tym celu powołana została Wielkopolska Platforma Wodorowa - organ opiniotwórczy i doradczy Samorządu Województwa Wielkopolskiego w kwestiach prowadzenia polityki gospodarczej w obrębie technologii nisko i zeroemisyjnych. Wielkopolska Platforma Wodorowa utworzona przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego, stanowi wielopłaszczyznową platformą współpracy międzyśrodowiskowej tj.: biznesu, nauki, samorządów lokalnych oraz organizacji pozarządowych.
Zmiany klimatu to również problem związany z niedoborem wody w Regionie, dlatego Zarząd Województwa Wielkopolskiego prowadzi akcję dofinansowania zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w ramach Programu DESZCZÓWKA. Skierowany on jest do samorządów terytorialnych i jednostek im podległych z obszaru województwa wielkopolskiego. Jego celem jest promowanie działań zapobiegających negatywnym skutkom suszy, poprzez retencjonowanie i odpowiednie wykorzystywanie wody opadowej w celu nawadniania terenów zieleni oraz wykonywania systemów magazynowania wody opadowej wraz z instalacją umożliwiającą jej zagospodarowanie.
Podkreślenia wymaga fakt, że efektywność wykorzystania funduszy przeznaczonych na ten cel jest duża, co niewątpliwie jest efektem wzrastającej świadomości ekologicznej. Aby promować podejmowane inicjatywy lokalne w zakresie proekologicznej strategii rozwoju województwa wielkopolskiego, w 2021 r. ogłoszony został kolejny samorządowy Program pn. „Błękitno-zielone inicjatywy dla Wielkopolski”, który cieszy się bardzo dużym zaintesowaniem, dlatego Samorząd Województwa Wielkopolskiego postanowił zwiększyć jego finansowanie i tak w 2022 r. przeznaczył na ten cel 2 mln. złotych.
Ideą wspomnianego programu jest: wzmocnienie i zachowanie różnorodności biologicznej w myśl zasady każda zieleń może sprzyjać różnorodności biologicznej i stać się elementem strukturalnym globalnej sieci ekologicznej. Stąd też wachlarz działań lokalnych jakie można zgłosić w ramach Programu jest bardzo szeroki. Dofinansowaniem mogą być objęte m.in. takie formy jak: niecki bioretencyjne i małe stawy, ogrody deszczowe, zielone place zabaw, zielone przystanki czy zielone dachy, fasady i ściany, skwery miododajne, wybiegi dla psów, aleje edukacyjne oraz np. parki kieszonkowe, ptasie zagajniki czy domki dla owadów. Beneficjentami programu mogą zostać jednostki samorządu terytorialnego z terenu województwa wielkopolskiego z wyjątkiem miast na prawach powiatu.