Małopolska walczy o swobodny oddech

Jak rozpędzić siwą, trującą mgłę, która w sezonie grzewczym spowija wiele polskich miejscowości? Władze małopolski nie tylko mają na to plan, ale też wiedzę i doświadczenie, by w najbliższych latach, przy konsekwentnej pracy, ostatecznie rozprawić się ze smogiem. Ich przykład unaocznia, że walka ze smogiem nie powinna i wcale nie musi kończyć się na hasłach, tylko może przełożyć się na realną poprawę powietrza, którym oddychają mieszkańcy.

Województwo małopolskie należy do krajowych liderów działań na rzecz poprawy jakości powietrza i klimatu. Od 27 października 2020 w Małopolsce obowiązuje nowy Program Ochrony Powietrza, którego głównym celem jest znacząca redukcja emisji pyłów zawieszonych w atmosferze do roku 2023 oraz benzo(a)pirenu do roku 2026.

– Zamierzamy to osiągnąć m.in. dzięki lepszemu wykorzystaniu rządowych instrumentów, jak program Czyste Powietrze. Program Ochrony Powietrza wymaga także większego zaangażowania samorządów, np. poprzez zatrudnianie ekodoradców, pomoc osobom dotkniętym ubóstwem energetycznym oraz prowadzenie kontroli pieców – mówi wicemarszałek Małopolski Tomasz Urynowicz.

Uchwałą w smog

Zorganizowana walka ze smogiem rozpoczęła się w Małopolsce od przyjęcia tzw. uchwał antysmogowych: dla Krakowa oraz dla całego województwa.

– Dokumenty te stały się wzorem dla kolejnych regionów. Pionierska uchwała antysmogowa dla Krakowa od 1 września 2019 roku wprowadziła na obszarze miasta całkowity zakaz używania paliw stałych: węgla i drewna. Stała się przedmiotem gorącej debaty publicznej, a przyjętym rozwiązaniom i ich efektom przyglądają się samorządy oraz naukowcy całej Polski – mówi Tomasz Urynowicz.

25 stycznia bieżącego roku ukazał się raport dwojga krakowskich badaczy Akademii Górniczo-Hutniczej, prof. Piotra Kleczkowskiego i mgr Katarzyny Kotarby, jednoznacznie potwierdzający, że jakość powietrza w Krakowie poprawia się znacznie szybciej niż na pozostałym obszarze województwa. Spadek stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu między sezonami grzewczymi 2012/13 i 2019/20 wyniósł w Krakowie ponad 42%. Stężenie pyłu PM 10 spadło o ponad 45 %, a pyłu PM 2,5 – o blisko 44 %.

Uchwała antysmogowa dla Małopolski, przyjęta w styczniu 2017 r., była regulacją, na której wzorowały się potem kolejne województwa. Wprowadziła ona m.in. ograniczenia w stosowaniu przestałych pieców i urządzeń grzewczych. Już od blisko 4 lat w regionie wolno instalować tylko nowoczesne piece na paliwa stałe, spełniające wymagania tzw. Ekoprojektu. Do końca roku 2022 należy wymienić piece pozaklasowe, a do końca roku 2026 – te o 3. lub 4. klasie emisyjności.

– Małopolska uchwała antysmogowa początkowo była odbierana jako restrykcyjna, jednak z biegiem czasu kolejne miasta i gminy, zachęcone widoczną poprawą powietrza w Krakowie, występują do samorządu województwa o przyjęcie lokalnych uchwał. Samorząd województwa opracował już wstępne wytyczne, aby lokalne rezolucje antysmogowe były jednolite i zgodne z już obowiązującymi regulacjami – komentuje Tomasz Urynowicz. – Rozwiązania przyjmowane w Małopolsce są zgodne z celami Polityki Energetycznej Państwa 2040 i dążą do wyeliminowania węgla jako paliwa do roku 2030.

Efekty wdrażania uchwał antysmogowych w Krakowie i Małopolsce są widoczne: to m.in. ograniczenie emisji pyłów zawieszonych do powietrza w latach 2015-2019 o ok. 2,3 tys. ton, ponad 50 tysięcy wymienionych pieców węglowych i 17 tysięcy przeprowadzonych kontroli palenisk. Na wymianę przestarzałych kotłów, termomodernizację budynków oraz instalację Odnawialnych Źródeł Energii pozyskano dotychczas blisko miliard euro.

Ekodoradcy, Ekointerwencja – mieszkańcy nie są sami

Przygotowanie i realizacja regulacji antysmogowych jest mocno wspierana przez Projekt Zintegrowany LIFE „Wdrażanie Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego – Małopolska w zdrowej atmosferze”. Samorząd Małopolski pozyskał środki z unijnego programu LIFE, z którego finansowane są innowacyjne projekty w zakresie ochrony środowiska w Europie.

– LIFE IP Małopolska to realna pomoc dla Małopolan. W 62 gminach regionu zatrudnieni są ekodoradcy, którzy na co dzień służą mieszkańcom w podejmowaniu decyzji i załatwieniu formalności związanych z inwestycjami przyjaznymi środowisku, w tym przede wszystkim wymianą pieców. Gminy posiadające ekodoradców wykazują się trzykrotnie wyższą efektywnością w pozyskiwaniu środków na poprawę powietrza niż te, w których nie utworzono takiego stanowiska – podkreśla Tomasz Urynowicz.

W ramach tego projektu powstała także aplikacja mobilna Ekointerwencja, za pomocą której mieszkańcy mogą szybko i łatwo zgłaszać z własnego telefonu naruszenia przepisów w zakresie ochrony środowiska, w tym spalania odpadów. Jest dostępna bezpłatnie, a w roku 2020 w aplikacji odnotowano 6 329 zgłoszeń. Świadomość ekologiczna mieszkańców podnoszona jest systematycznie m.in. poprzez kampanie społeczne, warsztaty i szkolenia oraz profil ekoMałopolska na portalu Facebook a także internetową TV ekoMałopolska.

Kolejne wyzwanie – powstrzymać zmiany klimatu

Nadzieję na poprawę powietrza w kolejnych regionach Małopolski daje uchwalony w ubiegłym roku Program Ochrony Powietrza. Określa on kierunki działania i wyznacza zadania gmin, powiatów i samorządu województwa w celu lepszej realizacji uchwał antysmogowych. Ustala także działania krótkoterminowe w przypadku wystąpienia zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza.

Do najważniejszych zadań gmin należą m.in.

utworzenie punktu obsługi programu dotacyjnego Czyste Powietrze,
wsparcie osób dotkniętych ubóstwem energetycznym,
prowadzenie kontroli spalania odpadów w ciągu 12 godzin od zgłoszenia naruszenia.

W Małopolsce wykluczone zostały dotacje do kotłów węglowych z pieniędzy publicznych, a budynki użyteczności publicznej do 2023 w 50 procentach powinny być zasilane Odnawialnymi Źródłami Energii. Każda gmina została zobowiązana do utworzenia stanowiska ekodoradcy.

Od stycznia bieżącego roku Małopolska jako jedyny region w Europie rozpoczęła realizację drugiego programu LIFE IP – „Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu I Energii”. Przygotuje on m. in. grunt do transformacji energetycznej regionu.

Materiał opracowany przez Urząd Województwa Małopolskiego

To menu pozwala przejść do innej podstrony w tym rozdziale

Mazowsze ma receptę na czyste powietrze

Ocena roli składu chemicznego pyłu zawieszonego w oddziaływaniu na jakość powietrza i klimat obszarów miejskich i pozamiejskich