Mazowsze ma receptę na czyste powietrze

Jakość powietrza ma kluczowe znaczenia dla naszego stanu zdrowia. Zanieczyszczenia zawarte w powietrzu oddziałują negatywnie na układ krwionośny i oddechowy człowieka, zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory płuc, gardła czy krtani, prowadzą do szeregu innych chorób, a w następstwie do przedwczesnych zgonów. Dlatego tak ważna jest jego jakość. Niestety, powietrze, którym na co dzień oddychamy zawiera wiele zanieczyszczeń zagrażających naszemu zdrowiu.

Szczególnie niebezpieczne są najdrobniejsze frakcje pyłu – tzw. pył zawieszony PM2.5. Szacuje się, że z powodu długotrwałego narażenia na jego działanie życie przeciętnego mieszkańca Unii Europejskiej jest krótsze o ok. 8 miesięcy. Z uwagi na występujące w naszym kraju większe zanieczyszczenie pyłem życie statystycznego mieszkańca Polski, w stosunku do mieszkańca pozostałych krajów w Unii Europejskiej, jest krótsze o kolejne 2 miesiące . Co to dla nas oznacza? Co roku ok. 6 tys. mieszkańców Mazowsza umiera z powodu złej jakości powietrza. Ponad pół miliona wizyt u specjalistów, 12 tys. nowych przypadków hospitalizacji, to tylko niektóre konsekwencje chorób wywołanych przez smog.

Niestety do najbardziej narażonych grup należą dzieci, również w okresie prenatalnym, a także osoby z chorobami układu krążenia i układu oddechowego oraz osoby starsze. Zanieczyszczenie powietrza ma również znaczenie w obliczu pandemii - w miejscach gdzie występują wysokie stężenia szkodliwych substancji w powietrzu, organizm ludzki narażony jest na atak z dwóch stron - zarówno długotrwała ekspozycja na zanieczyszczenie powietrza, jak i aktywność wirusa, oddziałuje negatywnie na układy krwionośny i oddechowy. Ryzyko śmiertelności jest więc większe - aż 28 proc. zgonów na COVID-19 można powiązać z długotrwałym narażeniem na zanieczyszczenie powietrza.

Na zły stan powietrza w Polsce zwrócili uwagę członkowie Unii Europejskiej, konsekwencją czego jest wydanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 22 lutego 2018 roku, zobowiązującego Polskę do podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza pod rygorem wysokich kar finansowych.

Recepta Mazowsza

We wrześniu 2020 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwalił nowy Program ochrony powietrza dla Mazowsza (uchwała nr 115/20 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 08 września 2020 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu). Określono w nim najważniejszy cel: poprawa jakości powietrza na terenie województwa mazowieckiego. Zostanie on osiągnięty jeżeli uzyskamy odpowiednio niskie i bezpieczne dla zdrowia poziomy szkodliwych substancji w powietrzu. Program zawiera szczegółowe opisy stanu oraz prognozy jakości powietrza w województwie, a także odpowiedzi na nurtujące nas pytania:

• Dlaczego mazowieckie powietrze jest szkodliwe dla zdrowia? Głównymi źródłami odpowiedzialnymi za przekroczenia norm są: spalanie paliw w gospodarstwach domowych (złej jakości paliwa i nieekologiczne piece), a na terenie Warszawy – również transport.
• Co możemy zrobić? W Programie ochrony powietrza zawarto konkretne działania naprawcze, których wprowadzenie przełoży się na poprawę jakości powietrza w regionie. Te działania są długofalowe – efekty w ciągu 6 lat, ale poprawa jakości powietrza będzie trwała.
• Kto ma działać? Różne podmioty: samorządy gminne, każdy mieszkaniec województwa mazowieckiego.

Zadania dla samorządów gminnych

Każda mazowiecka gmina ma przeprowadzić inwentaryzację kotłów do 31 grudnia 2021 roku. Ponadto Program corocznie zobowiązuje gminy do wymiany konkretnej liczby kotłów na ich terenie. W miejscach, gdzie wymiana nie przyniesie oczekiwanego efektu powstaną nowe nasadzenia zieleni. Dodatkowo określono działania, wspomagające ograniczenie emisji, tj. przeprowadzenie odpowiedniej liczby kontroli palenisk, zakazu spalania odpadów i pozostałości roślinnych oraz organizacja wielu akcji edukacyjnych. W gminach miejskich zostanie również przeprowadzone czyszczenie ulic na mokro. Uzupełniająco, miasto stołeczne Warszawa - z racji na to, że transport odgrywa tu dużą rolę w jakości powietrza- powinno realizować następujące działania:

• modernizacja taboru komunikacji miejskiej,
• rozwój komunikacji tramwajowej,
• diagnoza i zminimalizowanie zatorów komunikacyjnych na skrzyżowaniach,
• przygotowanie strefy ograniczonego transportu w wersji pilotażowej i docelowej,
• przygotowanie i wdrożenie systemu monitorowania emisji z transportu.

Działania naprawcze określone w Programie będą zrealizowane do końca 2026 roku.

Zadania każdego z naszych mieszkańców

Każdy mieszkaniec Mazowsza, aby pomóc wypełnić cele Programu ochrony powietrza ma za zadanie:

• współpracować z gminami przy inwentaryzacji i wymianie źródeł ciepła
• wymienić piec, jeżeli nie spełnia on wymogów uchwały antysmogowej,
• przekazać gminie informację o wymianie bądź instalacji dodatkowych źródeł ciepła w swoim domu w przypadku, gdy wymiana odbyła się bez pośrednictwa lub współfinansowania przez gminę,
• przestrzegać zakazu używania dmuchaw do liści,
• przestrzegać przepisów uchwały antysmogowej.

Działania na CITO

To były działania długofalowe, ale zanieczyszczenie powietrza to też jednorazowe, krótkotrwałe, ale bardzo niebezpieczne epizody, podczas których powinno się szybko i radykalnie działać. W takich sytuacjach należy uruchomić Plan Działań Krótkoterminowych. Jest on integralną częścią Programu ochrony powietrza. Opisano w nim jak należy się zachować w sytuacji ryzyka przekroczenia norm jakości powietrza (w czasie obowiązywania specjalnego powiadomienia), np. nie wietrzyć pomieszczeń, unikać wysiłku fizycznego na zewnątrz, szczególną opieką otoczyć wrażliwe grupy ludności, tj. kobiety w ciąży, dzieci i osoby starsze. Podjęcie tych działań oznacza dla każdego mieszkańca Mazowsza:

• zakaz używania dmuchaw do liści,
• zakaz używania spalinowego sprzętu ogrodniczego,
• zakaz palenia w kominkach (chyba, że jest to jedyne źródło ogrzewania lub w przypadku awarii głównego źródła ogrzewania),
• zakaz rozpalania grilli i ognisk.

To koniec działań?

Zastanawiasz się dlaczego dopiero teraz Samorząd Województwa Mazowieckiego zaczął działać? To nie tak. Programy ochrony powietrza istnieją w województwie mazowieckim od 2003 roku. Od 2008 roku opracowuje je samorząd, jednakże dopiero teraz dostaliśmy od ustawodawcy realne narzędzia do walki i egzekucji ich postanowień. To nie wszystko, w 2017 roku powstała uchwała antysmogowa – akt prawa miejscowego.W 2019 roku rozpoczęto dedykowany gminom program dofinansowania do realizacji działań naprawczych, nieobjętych finansowaniem z innych źródeł, prowadzono szeroko zakrojone akcje edukacyjne, m.in. przy współpracy z organizacjami pozarządowymi, organizowano kongresy.

Walka o czyste powietrze to maraton, a nie sprint

Uchwalona przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w 2017 roku, tzw. uchwała antysmogowa  (https://www.mazovia.pl/samorzad/sejmik/uchwaly-sejmiku/uchwala,3417,16217.html) to kolejne ważne narzędzie Samorządu Województwa Mazowieckiego w działaniach, zmierzających do poprawy jakości powietrza na Mazowszu. Uchwała obowiązuje wszystkich mieszkańców Mazowsza i wprowadza na terenie województwa mazowieckiego ograniczenia i zakazy w zakresie używania paliw, których spalanie powoduje największą emisję zanieczyszczeń do powietrza. Zakazy te dotyczą węgla oraz drewna. Ponadto uchwała antysmogowa wprowadza obowiązek wymiany przez mieszkańców starych nieekologicznych pieców. Wymiana ma odbywać się etapami, tak aby od 2028 roku na terenie Mazowsza w użyciu pozostały tylko piece, spełniające odpowiednie wymogi emisji zanieczyszczeń. Jej pierwsze efekty będą zauważalne w 2023 r., ponieważ już od listopada 2017 roku można instalować tylko piece, spełniające wymogi ekoprojektu, a do końca 2022 roku zostaną wymienione najbardziej emisyjne źródła ciepła.

Ewolucja działań – aktualizacja uchwały antysmogowej

Obecnie rozpoczęto również prace nad zaostrzeniem uchwały antysmogowej, w ramach których prowadzone są analizy oraz konsultacje z mazowieckimi gminami, organizacjami pozarządowymi oraz naukowymi. W lutym 2020 r. Samorządy Województwa Mazowieckiego i Miasta Stołecznego Warszawy podczas III Kongresu Czystego Powietrza podpisały deklarację dotyczącą podjęcia działań, mających przyczynić się do opracowania projektu zaostrzenia przepisów uchwały antysmogowej. Efektem ma być wyeliminowanie na terenie Warszawy paliw stałych używanych w indywidualnych źródłach ciepła.

Zakazy i nakazy to nie wszystko

Od 2019 roku Samorząd Województwa Mazowieckiego realizuje program wsparcia dla mazowieckich gmin w działaniach służących ochronie powietrza - „Mazowiecki Instrument Wsparcia Ochrony Powietrza”. W ciągu dwóch lat realizacji programu na wsparcie działań gmin w kierunku poprawy jakości powietrza Samorząd Województwa Mazowieckiego przeznaczył blisko 31 mln zł. Gminy uzyskały wsparcie na takie działania jak m.in.: przeprowadzenie inwentaryzacji źródeł ciepła, akcje edukacyjno-informacyjne, tworzenie i rewitalizacja terenów zieleni, zakup drona badającego skład dymu, zakup czujników jakości powietrza i oczyszczaczy powietrza. W 2020 roku wsparcie w ramach programu „Mazowiecki Instrument Wsparcia Ochrony Powietrza” przekazywane było również na realizację działań, wynikających z obowiązków nałożonych na gminy zapisami Programu ochrony powietrza. Wsparcie finansowe będzie kontynuowane w 2021 roku - już dziś zapraszamy mazowieckie gminy do udziału w programie i realizację działań, służących ochronie powietrza przy wsparciu Samorządu Województwa Mazowieckiego. W tym celu należy śledzić naszą dedykowaną powietrzu platformę internetową.

Bardzo ważna dla Samorządu Województwa Mazowieckiego jest współpraca w zakresie ochrony powietrza z organizacjami pozarządowymi. Realizujemy ją na wielu płaszczyznach, min. przy konsultacji i opiniowaniu dokumentów strategicznych, na przykład Program ochrony powietrza, przy pracach nad zaostrzeniem uchwały antysmogowej, przy kształtowaniu proekologicznych postaw społecznych poprzez organizację akcji edukacyjnych. Od 2018 roku organizacje pozarządowe dzięki dotacjom z budżetu Województwa Mazowieckiego w wysokości ponad 311 tys. zł w ramach realizowanego Programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego przeprowadziły 19 akcji informacyjnych i edukacyjnych skierowanych do mieszkańców Mazowsza, dotyczących problematyki zanieczyszczenia i ochrony powietrza. W 2021 roku współpraca ta jest kontynuowana.

W celu stworzenia przestrzeni, w której mogłaby się nawiązać współpraca różnych środowisk, uczestniczących w walce o czyste powietrze, a także chcąc dotrzeć do jak największego grona zainteresowanych tematyką ochrony powietrza, Samorząd Województwa Mazowieckiego w latach 2018-2020 organizował Kongres Czystego Powietrza. W trzech edycjach wydarzenia uczestniczyło łącznie ponad 1 300 osób, w tym samorządowcy, naukowcy, przedstawiciele biznesu i organizacji pozarządowych. Tematyka kongresów w sposób kompleksowy obejmuje zagadnienia dotyczące kwestii zanieczyszczeń powietrza - od omówienia dokumentów strategicznych, po dyskusję na temat działań w obszarze sektora komunalno-bytowego, transportu, finansowania oraz roli organizacji i ruchów społecznych, a także mediów i środowisk artystycznych. Kongres jest również przestrzenią do dyskusji na temat rozwiązań, których wdrożenie może skutecznie wpłynąć na poprawę jakości powietrza. Uczestnicy zgodnie stwierdzili, że niepokojąca jest zbyt mała świadomość społeczna na temat zagrożeń, jakie niosą ze sobą zanieczyszczenia powietrza. IV edycja Kongresu Czystego Powietrza odbędzie się w marcu 2021 r. i już dziś zapraszamy wszystkich zainteresowanych do udziału w tym wydarzeniu. Informacje dotyczące Kongresu Czystego Powietrza dostępne są na stronie https://kongresczystegopowietrza.pl/ .

Recepta województwa mazowieckiego to nieustanne dążenie do wdrożenia konkretnych, efektywnych rozwiązań, rozwój już istniejących i wytyczanie nowych kierunków, weryfikacja uzyskanych efektów i wspieranie w realizacji działań. Włącz się w nasze działania o czyste powietrze - dbając o powietrze dbasz o zdrowie swoje i swoich bliskich.

Autor: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie