Mazowieckie - eko bilans

Komentarz eksperta

Mazowsze charakteryzuje się dużą dostępnością zasobów i dużym potencjałem energetycznym w sektorze gospodarki odpadami. Dobrze rozwinięty sektor spożywczy i rolnictwo, a także duże ilości powstających odpadów komunalnych ulegających biodegradacji mogą zapewnić stały dopływ surowców dla biogazowni oraz instalacji do termicznego przekształcania odpadów.

W województwie mazowieckim potrzebujemy biogazowni oraz instalacji do energetycznego przetwarzania odpadów równie pilnie jak instalacji do recyklingu materiałowego odpadów oraz innej nowoczesnej infrastruktury do przetwarzania odpadów. Biorąc pod uwagę potencjał energetyczny Mazowsza w sektorze gospodarki odpadami oraz brak infrastruktury do przetwarzania odpadów o wysokim potencjale energetycznym, rozwój infrastruktury do przetwarzania odpadów, która jednocześnie może potencjalnie wytworzyć energię przy jednoczesnym ograniczeniu zużycia paliw konwencjonalnych, wydaje się racjonalnym kierunkiem rozwoju.

Biogazownie

W 2018 roku w województwie mazowieckim powstało prawie 0,85 mln Mg bioodpadów z rolnictwa, leśnictwa, ogrodnictwa i przetwórstwa drewna (grupy 02 i 03) oraz prawie 0,8 mln z odpadów komunalnych - zdecydowana większość tych odpadów znajduje się w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych i jest poddawana procesom unieszkodliwiania (D8 w instalacjach MBP). W przypadku przetwarzania bioodpadów innych niż komunalne na terenie woj. mazowieckiego funkcjonuje jedynie 8 biogazowni, które przetwarzają odpady pochodzenia rolniczego (dane z kwietnia 2021 r.).

Rozwój biogazowni przyniósłby ze sobą szereg korzyści. Po pierwsze, wytwarzana w nich energia jest czysta i stanowi ekologiczny zasób, który zmniejsza koszty ogrzewania i transportu. Po drugie, produkcja biogazu wiąże się z zagospodarowaniem odpadów, a co najważniejsze, właściwie nie powoduje powstawania nowych instalacji, gdyż powstający w biogazowniach poferment może zostać uznany za nawóz lub środek poprawiający właściwości gleby w rozumieniu ustawy o nawozach i nawożeniu, oczywiście po przejściu procedury dopuszczania do obrotu i uzyskaniu pozwolenia MRiRW. W planie gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego zaplanowano budowę 2 instalacji do przetwarzania odpadów z wykorzystaniem procesów fermentacji, w tym wytworzenia biogazu oraz budowę 5 biogazowni rolniczych. 

Spalarnie

Przy obecnym stanie gospodarki odpadami w Polsce, w tym w województwie mazowieckim, nie da się zbilansować gospodarki odpadami komunalnymi bez odpowiedniej infrastruktury do termicznego przekształcania odpadów. Na Mazowszu powstaje ok. 650 tys. mg odpadów¹ o kodzie 19 12 10 (paliwo alternatywne), a to nie jedyne frakcje odpadów pochodzenia komunalnego, które nadają się do termicznego przekształcenia. Obecnie, z uwagi na brak instalacji do termicznego przekształcania odpadów, frakcje kaloryczne są zagospodarowywane poza województwem, co podwyższa koszty ich zagospodarowania (na Mazowszu nie ma również cementowni, które są jednym z odbiorców paliwa alternatywnego tzw. RDF). Oczywiście należy pamiętać, że energetyczne wykorzystanie odpadów jest usytuowane nisko w hierarchii postępowania z odpadami, za nim znajduje się już tylko składowanie, dlatego istotne jest, aby kierowano tam frakcje, których nie da się w inny sposób odzyskać. Biorąc pod uwagę różnorodność odpadów oraz ich wielomateriałowy skład, zjawisko braku możliwości odzysku jest dość powszechne, dlatego instalacje do termicznego przekształcania odpadów są ważnym ogniwem uzupełniającym system gospodarowania odpadami, zwłaszcza że w Polsce dopiero planuje się wprowadzenie przepisów, które mają za zadanie zwiększyć możliwości odzysku odpadów, np. ROP². Zastosowanie najnowszych technologii w spalarniach oraz konieczność dostosowania się do bardzo rygorystycznych wymagań środowiskowych sprawiają, że tego typu zakłady działają efektywnie i są dużo mniej uciążliwe niż składowiska odpadów. Poza tym zgodnie z obecnymi przepisami nie można składować frakcji o kaloryczności powyżej 6 MJ. Mając na względzie powyższe, właściwym jest szukanie rozwiązań, dzięki którym te odpady zostaną przetworzone w sposób bezpieczny dla środowiska. Praktyka pokazuje, że brak możliwości zagospodarowania odpadów zgodnie z przepisami prawa rodzi wiele problemów i sprzyja nielegalnemu postępowaniu z odpadami (porzucanie, podpalanie). Problem zagospodarowania odpadów RDF i preRDF został zdiagnozowany i opisany w Planie gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego 2024. W związku z deficytem instalacji do przetwarzania odpadów kalorycznych, które objęte są zakazem składowania, w Planie gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego uwzględniono 5 projektów dotyczących termicznego przekształcania odpadów, z czego w przypadku czterech podjęto się ich realizacji. We wszystkich czterech instalacjach, które rozpoczęły działania inwestycyjne, planuje się przetwarzać RDF i preRDF, w jednej z nich również zmieszane odpady komunalne (warszawska spalarnia).

Realizacja wymienionych inwestycji jest opóźniona, co spowodowane jest m.in. niestabilnością przepisów prawa odnoszących się do prowadzenia tego typu inwestycji, brakiem możliwości pozyskania wsparcia finansowego ze środków zewnętrznych na ww. działania, sytuacją epidemiologiczną kraju, długotrwałym procesem uzyskiwania zgód i pozwoleń na tego typu inwestycje oraz innymi czynnikami, np. brakiem przychylności społeczeństwa dla tego typu inwestycji.

Elżbieta Anuszewska, Kierownik Wydziału Gospodarki Odpadami w Departamencie Gospodarki Odpadami, Emisji i Pozwoleń Zintegrowanych UMWM w Warszawie

¹W województwie mazowieckim szacunkowo rocznie powstaje ok. 650 tys. mg odpadu o kodzie 19 12 10, na co wskazywałyby dane za lata 2017 i 2018. Dane za 2019 rok wskazują spadek ilości odpadów, ale nie są to jeszcze w pełni zweryfikowane dane.
²Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (obecnie trwają prace nad wprowadzeniem jej do systemu prawnego. Przepisy mają nałożyć na producentów przyszłych odpadów, opakowań odpowiedzialność za pokrycie kosztów późniejszego zagospodarowania odpadów).

Komentarz eksperta

Mazowiecka uchwała antysmogowa

Od 11 listopada 2017 r. na terenie województwa mazowieckiego obowiązuje uchwała antysmogowa wprowadzająca ograniczenia w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw oraz zakaz spalania niektórych paliw stałych. Uchwała ta została podjęta przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie mieszkańców oraz środowisko zanieczyszczeń powietrza powstałych w skutek spalania paliw stałych (m.in. węgla, drewna, ale także odpadów) w indywidualnych źródłach ogrzewania – domowych kotłach, piecach, kominkach.

Pomimo wdrożenia w 2017 roku powyższych przepisów obserwujemy niezadowalające tempo poprawy jakości powietrza na terenie województwa mazowieckiego. Wciąż występują przekroczenia norm jakości powietrza, w tym m.in. ponadnormatywne stężenia w powietrzu pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, których głównym źródłem jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Szacuję się, że na Mazowszu znajduje się jeszcze ok 630 tys. szt. nieekologicznych kotłów niespełniających zapisów uchwały antysmogowej. To one są w głównej mierze sprawcą zanieczyszczeń powietrza na obszarze naszego województwa.

Mając na uwadze stan jakości powietrza, jego wpływ na jakość życia oraz wyraźne oczekiwanie strony społecznej wyrażane w petycjach i postulatach Samorząd Województwa Mazowieckiego w trosce o jakość powietrza, a tym samym w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie Mieszkańców Mazowsza przystąpił do prac w zakresie zmiany obowiązującej uchwały antysmogowej. W ramach tych prac rozważane są m.in. dodatkowe ograniczenia na niektórych obszarach w postaci wprowadzenia całkowitego zakazu spalania paliw stałych w indywidualnych źródłach ogrzewania. Te wydawało by się radykalne działania są konieczne, ponieważ jak wskazują przeprowadzone analizy, na terenie Mazowsza liczba osób narażonych na szkodliwe oddziaływanie ponadnormatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 wynosi ok. 1,5 mln osób. Jak widać skala problemu jest ogromna. Wprowadzenie powyższych ograniczeń i zakazów według tych samych analiz znacząco wpłynie na zmniejszenie liczby mieszkańców województwa narażonych na te szkodliwe działania pyłu PM2,5 do kilkunastu tysięcy osób. Znacząco także spadnie, bo o ok. 700 tys. osób, liczba mieszkańców narażonych na działanie ponadnormatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM10, natomiast przekroczenia stężeń rakotwórczego benzo(a)pirenu zostałyby wyeliminowane całkowicie.

Koszty odejścia od paliw stałych wykorzystywania w procesie ogrzewania gospodarstw domowych są duże, jednak jeszcze większe są koszty skutków zdrowotnych złej jakości powietrza 
na Mazowszu szacowane na ponad 36 mld zł rocznie i przede wszystkim liczba 6 tys. mieszkańców Mazowsza zmarłych każdego roku w skutek złej jakości powietrza 

Czystsze powietrze to zdrowsze Mazowsze.

Marcin Podgórski, Dyrektor Departamentu Gospodarki Odpadami, Emisji i Pozwoleń Zintegrowanych UMWM w Warszawie