Województwo warmińsko-mazurskie zajmuje pierwsze miejsce na podium ze względu na powierzchnię obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych. To ponad 11 tysięcy kilometrów kwadratowych, stanowiących 46,7% powierzchni całego regionu. Znajduje się tu:

• 109 rezerwatów przyrody,
• 8 parków krajobrazowych (2 większej części położone na terenie innych województw"
• 71 obszarów chronionego krajobrazu,
• 1 stanowisko dokumentacyjne,
• 273 użytków ekologicznych,
• 24 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
• 2 465 pomników przyrody.

Ponadto obszar Natura 2000 obejmuje 16 terenów specjalnej ochrony ptaków i siedlisk mających szczególną wartość przyrodniczą dla całej Europy.

Tu dobrze się oddycha!

Województwo warmińsko-mazurskie może pochwalić się powietrzem, które jest jednym z najmniej zanieczyszczonych w skali kraju. Wpływa na to między innymi mała gęstość zaludnienia, duży udział użytków rolnych i obszarów leśnych oraz niski poziom uprzemysłowienia.

Według danych GUS z 2018 roku liczba zakładów szczególnie uciążliwych wzrosła tu przez rok z 75 do 80. Aż 61 z nich wyposażonych zostało w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a 5 do gazowych. Pozwoliło to zatrzymać 98,8 % zanieczyszczeń emitowanych z zakładów.

Obszar województwa warmińsko-mazurskiego podzielono na 3 strefy: miasto Olsztyn, miasto Elbląg oraz strefę warmińsko-mazurską, w których Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ) w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi stały monitoring jakości powietrza, corocznie dokonuje jego oceny i klasyfikacji. Dzięki temu możliwe jest opracowywanie i uchwalanie programów ochrony powietrza, mających na celu krótko i długoterminowe działania naprawcze.

W porównaniu do 2018 roku, w 2019 zanotowano znaczny spadek ilości dni ze stężeniami średniodobowymi pyłu PM10 powyżej 50 μg/m3 (liczba dni spadła ponad dwukrotnie z ponad 60 do 22, w najgorszym przypadku). Zanotowano również znaczny spadek średniorocznych stężeń pyłu PM10 i PM2,5 oraz stężeń benzo(a)pirenu.

Samorząd województwa stawia sobie za cel osiągnięcie w najbliższej przyszłości określonych prawem poziomów substancji w powietrzu, głównie poziomów dopuszczalnych wspomnianego wcześniej pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu i nieprzekraczanie ich. Ważne jest również utrzymanie na obecnej wysokości lub obniżenie stężeń pyłu zawieszonego PM2,5, którego poziom dopuszczalny w województwie nie jest przekraczany.

Działania na rzecz poprawy jakości powietrza

Największy wpływ na zanieczyszczenia powietrza na Warmii i Mazurach ma niska emisja. W celu jej skutecznego obniżenia wprowadzane są tak zwane „uchwały antysmogowe”. Ujmują one liczne ograniczenia i zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw niskiej jakości.

Gminy starające się spełnić warunki wynikające z uchwał, nad którymi Samorząd Województwa-Mazurskiego rozpoczął prace w IV kwartale 2020 roku, będą mogły wnioskować o dofinansowanie przedsięwzięć niskoemisyjnych ze środków krajowych, np. programu „Stop smog” czy premii remontowej.

Do poprawy jakości powietrza w regionie mają przyczynić się także:

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) - jego celem jest zapewnienie korzyści społecznych, ekonomicznych i środowiskowych, wynikających z działań zmniejszających emisję zanieczyszczeń powietrza (zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju).

Zakres przedsięwzięć PGN to między innymi:

• Zadania termomodernizacyjne budynków,
• Budowa oraz przebudowa dróg i ścieżek rowerowych,
• Montaż odnawialnych źródeł energii,
• Wymiana źródła ogrzewania,
• Wymiana oświetlenia oraz różnego rodzaju modernizacje instalacji,
• Działania służące wzrostowi świadomości ekologicznej Mieszkańców.

RPO - w latach 2014-2020 dofinansowano szereg projektów, mających na celu poprawę efektywności energetycznej w budynkach publicznych (kompleksową modernizację, w tym ocieplenie, wymianę okien, drzwi zewnętrznych, oświetlenia, przebudowy systemów grzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacji oraz instalacji inteligentnych systemów zarządzania energią). Wsparcie w wysokości 45,3 mln zł otrzymało 20 samorządów, firm i instytucji.

Bez edukacji się nie obędzie!

Działania naprawcze realizowane w ramach opracowywanych i uchwalanych przez Samorząd Województwa programów ochrony powietrza oraz przez gminy planów spełzną na niczym, jeśli nie będą stały za nimi działania społeczne. Z tej przyczyny samorząd województwa nie szczędzi środków (finansowych i czasowych) na edukację ekologiczną mieszkańców, ich aktywizację w zakresie działań na rzecz środowiska, kształtowania wrażliwości oraz świadomości.

W ramach krzewienia odpowiednich nawyków, w 2017 roku zorganizowano tu XVIII Samorządowe Forum Ekologiczne "Powietrze na Warmii i Mazurach – zagrożenia – ochrona - jakość". Dwa lata później w województwie warmińsko-mazurskim odbyło się XX Samorządowe Forum Ekologiczne "Energie-Energia", a w marcu 2021 r. konferencja „Czy na Warmii i Mazurach potrzebna jest uchwała antysmogowa?”.

Jak wiemy, jest. I chcemy wierzyć, że mieszkańcy tego regionu też nie mają co do tego wątpliwości!

Woda pragnie oczyszczenia

Województwo warmińsko-mazurskie wyróżnia się największym w Polsce zespołem jezior połączonych kanałami, których łączna powierzchnia wynosi ponad 300 kilometrów kwadratowych. Tu jednak stosowne będzie przytoczenie stwierdzenia „nie ilość a jakość”... A o tę w przypadku opisywanego terytorium niestety trudno.

Niemal 100% badanych jednolitych części wód powierzchniowych w województwie jest w złym stanie. Największym wpływ na taką klasyfikację mają turystyka, rolnictwo oraz przemysł drzewny, które wywierają dużą presję na środowisko wodne będące jednym z największych atutów tych terenów.

Ochrona wód jest jednym z priorytetowych zadań, wymagających prawidłowego zarządzania gospodarką wodną. Cele środowiskowe zapisane w RDW to przede wszystkim osiągnięcie dobrego stanu (lub potencjału) wód oraz zapobieganie jego pogorszeniu. Co muszą zrobić władze województwa, by zrealizowanie planu było możliwe?

Przede wszystkim podejmować działania inwestycyjne mające na celu porządkowanie gospodarki wodnościekowej, w tym między innymi:

• Rozbudowanie sieć wodociągowo-kanalizacyjną województwa.
• Przeznaczenie środków na budowę, rozbudowę lub modernizację oczyszczalni (w tym także przydomowych).

Podsumowanie

W celu walki z niską emisją na terenie województwa planuje się wprowadzić tak zwane „uchwały antysmogowe”. Określą one liczne ograniczenia i zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw niskiej jakości. Realizowane są także liczne programy naprawcze, w tym między innymi programy ochrony powietrza, plany działań krótkoterminowych oraz programy gminne PGN i PONE. 

Samorząd województwa kładzie duży nacisk na edukację ekologiczną mieszkańców, ich aktywizację w zakresie działań na rzecz środowiska oraz kształtowanie świadomości. Ta jest podwójnie ważna, ponieważ nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska są tu najniższe w skali całego kraju…

Problemem, z którym również boryka się województwo warmińsko-mazurskie jest zły stan wód. Największym wpływ na taką klasyfikację mają turystyka, rolnictwo oraz przemysł drzewny, które wywierają dużą presję na środowisko wodne będące jednym z największych atutów tych terenów.

Tekst opracowany przez Redakcję TOGETAIR na podstawie materiałów UM woj. Warminsko-Mazurskiego