Zróżnicowane tereny leśne Opolszczyzny zajmują blisko 27 procent obszaru, co lokuje województwo na 11 miejscu w kraju, a obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione zajmują blisko 28% powierzchni województwa ogółem. Na wyróżniającym się pod względem przyrodniczym obszarze województwa utworzono m.in. 37 rezerwatów przyrody, w tym najmłodszy rezerwat florystyczny Śnieżyca utworzony w 2019 roku oraz 3 parki krajobrazowe, które wyróżniają także duże walory historyczne i kulturowe:

• Park Krajobrazowy Góry Opawskie,
• Park Krajobrazowy Góra Św. Anny,
• Stobrawski Park Krajobrazowy.

W granicach województwa wytyczono też 25 obszarów włączonych do sieci Natura 2000, na których dba się o zachowanie siedlisk przyrodniczych i cennych gatunków zagrożonych wyginięciem.

Województwo opolskie zajmuje czołowe miejsce w kraju pod względem zasobów złóż surowców mineralnych, w tym piasków podsadzkowych i kamieni oraz wapieni i margli, które warunkują rozwój przemysłu cementowo-wapienniczego, który jest bazą dla gospodarki województwa, a także istotnym elementem produkcji krajowej. Prężnie rozwija się tu także przemysł spożywczy, w tym:

• Przetwórstwo owoców i warzyw.
• Produkcja wyrobów mleczarskich
• Wyrabianie produktów piekarskich i cukierniczych.
• Produkcja cukru

Opolszczyzna to także produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych. Niestety stan środowiska w województwie jest wciąż niezadowalający, w szczególności z powodu zanieczyszczenia powietrza (wysokie wartości emisji CO₂ i pyłow zawieszonych). Jednak to nie rozwój przemysłu ma największy, niekorzystny wpływ na jakość powietrza. Jakie źródła  zanieczyszczeń są  głównym wyzwaniem dla władz regionu ?

Tu ciężko się oddycha

Duże skupienie zakładów przemysłu chemicznego, petrochemicznego i energetycznego (głównie w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim), sprawiają, że walka o wysoką jakość powietrza stanowi szczególnie trudne wyzwanie.

Jak wynika z danych GUS za rok 2018,  z zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska, wyemitowano łącznie 45,9 tys. ton zanieczyszczeń przemysłowych (3% emisji krajowej), w tym: 1,3 tys. ton pyłów oraz 44,6 tys. ton gazów (bez dwutlenku węgla).

Na szczęście nie szczędzi się środków na aktywności, które mają poprawić ten stan rzeczy, co przynosi wymierne efekty. W Opolu w 2019 roku przybyło łącznie 6300 drzew, czyli ponad dwa razy więcej niż rok wcześniej. Mało tego, Kędzierzyn-Koźle nagrodzono w 2020 r. w konkursie Eco-Miasto w kategorii zieleń miejska w kategorii miast poniżej 100 tys. mieszkańców. W takim razie, co stanowi największy problem, jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza…?

Jak czytamy w raporcie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (z 2020 r.), największym źródłem przekroczeń PM10, PM2,5 i B(a)P jest indywidualne ogrzewanie gospodarstw domowych.

Z tej przyczyny konieczna jest wymiana tysięcy domowych kotłów grzewczych. To spore wyzwanie organizacyjne i finansowe!  Aby wspomóc trudny, masowy proces likwidacji lub wymiany źródeł ciepła i zapewnić osiągnięcie celów zamierzonych w Programie ochrony powietrza, 4 listopada 2020 r. Zarząd Województwa Opolskiego podpisał umowę z Komisją Europejską na realizację projektu LIFE pn.: „Wdrożenie systemu zarządzania jakością powietrza w samorządach województwa opolskiego”, na który również otrzymał dofinansowanie z NFOŚiGW. Projekt LIFE zakłada stworzenie jednolitego systemu zarządzania oraz informacyjnego wspierającego realizację POP oraz zwiększenie świadomości społecznej w tym zakresie.

Co już się wydarzyło

W ramach walki o poprawę jakości powietrza w województwie opolskim w ramach RPO WO 2014-2020 realizowano szereg działań, dzięki czemu dodatkowo:

• Zmodernizowano energetycznie 132 budynki.
• Zmodernizowano 2 261 źródła ciepła.
• Wybudowano 241 km ścieżek rowerowych.

Likwidacja lub wymiana źródła ciepła u odbiorców indywidualnych finansowana jest ze środków Polityki Spójności w ramach działania 5.5 Ochrony powietrza RPO WO 2014-2020. Wartość podpisanych umów na wymianę kotłów wynosi 41 573 122,97 zł, a pozostałych działań wpływających na poprawę jakości powietrza 815 087 590,64 zł.

Nie tylko samorządy lokalne oraz mieszkańcy województwa prowadzą prace zmierzające do poprawy jakości powietrza w regionie. Takie działania realizowane są również przez opolskie zakłady, w tym między innymi PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA Oddział Elektrownia Opole. Od początku swej eksploatacji wyposażono je w automatyczny system pomiarów emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego.

Łącznie w województwie opolskim w latach 2014-2020 wymieniono ok. 13 tys. kopciuchów.

Likwidacja lub wymiana źródła ciepła u odbiorców indywidualnych finansowana jest ze środków Polityki Spójności w ramach działania 5.5 Ochrony powietrza RPO WO 2014-2020. Wartość podpisanych umów na wymianę kotłów wynosi 41 573 122,97 zł, a pozostałych działań wpływających na poprawę jakości powietrza 815 087 590,64 zł. 

Nie tylko samorządy lokalne oraz mieszkańcy województwa prowadzą prace zmierzające do poprawy jakości powietrza w regionie. Takie działania realizowane są również przez opolskie zakłady, w tym między innymi PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA Oddział Elektrownia Opole. Od początku swej eksploatacji wyposażono je w automatyczny system pomiarów emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. 

Najważniejsza jest edukacja - by wiedzieć,  „dlaczego”...

W walce o czyste powietrze, a w efekcie poprawę jakości życia, bardzo istotną rolę odgrywają oddolne inicjatywy społeczne. Ludzie muszą być świadomi nie tylko, jak działać, ale i dlaczego? W tym celu w województwie opolskim inwestuje się w edukację.

W sierpniu 2021 r. w 42 gminach rozpoczną pracę (finansowaną w ramach projektu) gminni koordynatorzy programu ochrony powietrza (POP). Jego celem jest przygotowanie i wdrożenie przez wszystkie samorządy województwa opolskiego jednolitego systemu informacyjnego wspierającego realizację POP. Dzięki temu podejmowane działania będą wynikiem analizy danych. System umożliwi zbieranie informacji o stanie jakości powietrza w czasie rzeczywistym (bazując na co najmniej jednym punkcie pomiarowym w każdej gminie), raportowanie realizacji działań i monitorowanie jej efektów. Priorytetem jest też zwiększenie świadomości społecznej w zakresie problematyki jakości powietrza. 

Łącznie ze studiów podyplomowych skorzysta ponad 86 osób.  Ich odpowiednie przeszkolenie zapewni:

• Lepsze wsparcie mieszkańców w zakresie prowadzenia edukacji ekologicznej.
• Większą motywację do podjęcia działań w kierunku wymiany nieekologicznych źródeł ciepła.
• Wsparcie poszczególnych jednostek w procesie decyzyjnym poprzez doradztwo w zakresie tematyki efektywności energetycznej i termomodernizacji.
• Przekazanie informacji, w jaki sposób uzyskać dofinansowanie na wymianę  pieca oraz z jakiej oferty i rozwiązania warto skorzystać. 

Każda z przeszkolonych osób przeprowadzi minimum 10 spotkań o charakterze szkoleniowo-edukacyjnym i aktywizacyjnym z mieszkańcami swojej gminy. Łącznie planowane jest minimum 400 spotkań z 5 000 osób z województwa opolskiego.

Pomoc w zakresie poszerzania wiedzy zapewnią także specjalne materiały (edukacyjne i eksploatacyjne), mające na celu aktywizację społeczną w zakresie realizacji AQP (projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka).

Czysta woda zdrowia doda? Jeszcze nie na Opolszczyźnie

Sieć rzeczna w województwie jest dość mocno rozwinięta i… narażona na zanieczyszczenie. Odpowiada za to między innymi niedostatecznie rozwinięta infrastruktura kanalizacyjna, a co za tym idzie, niewłaściwie odprowadzane ścieki z terenów miejskich i wiejskich. W ramach poprawy sytuacji na terenie województwa realizowany jest Krajowy Plan Oczyszczania Ścieków Komunalnych. 

Istotnym zagrożeniem związanym ze zmianami klimatu są także susze i powodzie. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią na obszarze województwa opolskiego wyznaczono w 68% gmin województwa, w szczególności w obrębie doliny Odry i Nysy Kłodzkiej.

Innym problemem jest stwierdzona w 2019 roku susza rolnicza. W regionie wodnym środkowej Odry zidentyfikowano IV klasę zagrożenia występowania suszy atmosferycznej, w pozostałych regionach wodnych – tereny umiarkowanie lub bardzo zagrożone. By przeciwdziałać negatywnym skutkom suszy, konieczne jest stosowanie różnych form retencji naturalnej i sztucznej (np. poprzez przywracanie lub utrzymanie naturalnych ekosystemów czy zazielenianie miast).

We wrześniu 2019 r. Rząd RP przyjął założenia do Programu rozwoju retencji na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 (PRR). W jego ramach zaplanowano 94 inwestycje, które mają zostać sfinalizowane do 2027 roku, a ich koszt wyniesie ponad 8 mln złotych. Jednak najważniejsze i najbardziej skuteczne są powszechne działania lokalne i odbudowa tzw. mikroretencji, także w lasach. Po prostu zatrzymywanie wody bezpośrednio tam, gdzie spadnie deszcz!

Podsumowanie

W województwie opolskim realizowanych jest wiele działań mających na celu ochronę naturalnych ekosystemów, siedlisk i zbiorowisk, w tym na obszarach ostoi przyrodniczych Natura 2000. Największymi wyzwaniami pozostają zanieczyszczenie powietrza oraz dobry stan wód powierzchniowych, a także kwestie klimatyczne. Planowane inwestycje proekologiczne są finansowane między innymi ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego oraz z Komisji Europejskiej (Program LIFE), a także przy wsparciu NFOŚiGW i WFOŚiGW w Opolu i pozwalają mieć nadzieję, że poprawa stanu środowiska  w regionie zdecydowanie przyspieszy. 

Tekst opracowany przez Redakcję TOGETAIR na podstawie materiałów UM woj. Opolskiego