Podlasie to bogactwo ponadprzeciętnych wartości przyrodniczych. Przede wszystkim bardzo duże zalesienie, sporo użytków zielonych, terenów bagiennych i wód. Można tu przyjechać, by pooddychać pełną piersią i wręcz zachłysnąć się czystym powietrzem. Nie oznacza to jednak, że region nie boryka się z problemami ekologicznymi. Są nimi głównie narastający brak wody i gospodarowanie odpadami. Jak władze regionu zamierzają z nimi walczyć?

Kto chce zaczerpnąć trochę spokoju i natury, może przyjechać na Podlasie. Lesistość sięga tu 31% (średnia dla Polski - 29,6%), a drzew na tych terenach ciągle przybywa. Tylko w 2019 roku zadrzewienie wzrosło o 84,7 tysięcy drzew i 73,5 tysięcy krzewów.

Dodatkowo aż 31,6% powierzchni województwa objęte jest ochroną w formie:

• Biebrzański PN (największy w kraju),
• Białowieski PN (uznany przez UNESCO w 1977 r. za światowy Rezerwat Biosfery, a od 1979 r. jako jedyny polski obiekt przyrodniczy znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości),
• Wigierski PN
• Narwiański PN.

• Suwalski PK (najstarszy w kraju, powołany 45 lat temu),
• Łomżyński PK Doliny Narwi
• PK Puszczy Knyszyńskiej.

• 13 obszarów chronionego krajobrazu
• 283 użytków ekologicznych
• 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych
• 2 stanowisk dokumentacyjnych.

• Złoża piasku i żwiru
• Surowce ilaste do produkcji ceramiki budowlanej
• Złoża piasku kwarcowego i kredy
• Zasoby torfu rolniczego
• Złoża lecznicze - borowiny (rejon Augustowa i Supraśla)
   

Przemysł? Bez presji!

Województwo podlaskie należy do grupy regionów charakteryzujących się dynamicznym rozwojem rolnictwa ekologicznego, którego udział w kraju nieustannie wzrasta. Powierzchnia użytków rolnych regionu objętych systemem kontroli (certyfikacją) w 2017 roku wynosiła aż 11,7% (3 miejsce w kraju).

Uprawia się tu głównie zboża i ziemniaki, jednak cenione są także tutejsze produkty mleczarskie, wyroby drobiarskie i mięsne. Ważne znaczenie dla gospodarki ma również produkcja maszyn i urządzeń, tkanin, drewna oraz bazujących na nim wyrobów.

Brak przemysłu ciężkiego i produkcji wymagającej wysokich nakładów energii powoduje umiarkowaną presję na środowisko. Przykładów nie trzeba daleko szukać - w 2018 r. w województwie podlaskim wytworzono 884,6 tys. ton odpadów przemysłowych, co stanowiło zaledwie 0,8% ich ilości w skali kraju. Nie oznacza to jednak, że problem z odpadami trafił całkowicie „do śmieci”...

Mimo walorów środowiskowych regionu kłopot stanowi ciągle zwiększająca się liczba odpadów komunalnych oraz niewystarczająca infrastruktura związana z ich gospodarowaniem. W tej kwestii jest nadal wiele do zrobienia - zarówno na szczeblu administracyjnym, jak i w działaniach społecznych.

Nie wyrzucaj, mądrze wykorzystaj!

Racjonalna gospodarka odpadami opiera się przede wszystkim na maksymalnej redukcji ich powstawania. W tej kwestii województwo podlaskie prezentuje się nieźle, ponieważ charakteryzuje się niskim wskaźnikiem ilości wytwarzanych odpadów (w przeliczeniu na jednego mieszkańca).

Z każdym rokiem wzrasta (choć wolno) udział zbiórki selektywnej, jednak nadal utrzymuje się on na poziomie poniżej średniej krajowej. W 2018 r. procentowy wskaźnik gmin, które nie osiągnęły wymaganego prawem poziomu, wynosi 6,9 % na 123 obszary obsługiwane przez instalacje komunalne z terenu województwa. W 2019 r. poziomu recyklingu nie osiągnęły aż 34 gminy, co stanowi 37% z 91 zweryfikowanych sprawozdań gminnych z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Ten wzrost związany jest jednak między innymi ze zmianą poziomów w przepisach prawa, które wzrosły z 30 do 40 procent.

• Realizacja inwestycji dotyczących budowy i modernizacji Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (w ramach RPOWP na lata 2014-2020).      
• Usuwanie azbestu.   
• Wspieranie dużych projektów dotyczących modernizacji, rozbudowy istniejących zakładów oraz wyposażenie ich w instalacje do odzysku i recyklingu odpadów.

Efekt? Zwiększenie udziału odpadów zebranych selektywnie w stosunku do wytworzonych odpadów komunalnych.

Dodatkowym motywatorem są też liczne dotacje na ekoinnowacje. W województwie, jako jedynym w kraju, ogłoszono pilotażowy konkurs nagradzania aktywności na rzecz recyklingu odpadów, oczyszczania zużytej wody i ścieków, filtracji i kontroli emisji. Wsparcie uzyskało 9 przedsiębiorstw na projekty o wartości ponad 41 mln zł, z czego wartość dofinansowania to ok. 25 mln zł.

• Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami Województwa Podlaskiego na lata 2016-2022.
• Wsparcie kompleksowych projektów z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami (w ramach programu regionalnego dla województwa podlaskiego na lata 2021-2027).           
• Wzmocnienie systemów selektywnego zbierania odpadów komunalnych.           
• Rozwijanie recyklingu odpadów (projekty w kierunku gospodarki zasobooszczędnej).            
• Zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat właściwego gospodarowania odpadami komunalnymi.           
• Zmniejszenie ilości powstających odpadów.   
• Zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie oraz udziału odzysku odpadów.
• Likwidacja       miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych.

Teraz odetchniemy. I to powietrzem dobrej jakości!

Podlasie, tuż obok województwa warmińsko-mazurskiego, to jeden z regionów o najniższej wartości emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych w naszym kraju. Wpływ na jakość powietrza ma tam między innymi niska emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych (wykazująca tendencję spadkową) oraz systematycznie zmniejszająca się od 2008 roku emisja zanieczyszczeń gazowych.

Jak wynika z ostatniej „Rocznej oceny jakości powietrza w województwie podlaskim, raportu wojewódzkiego za 2019 rok”, przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 odnotowano jedynie w Łomży (stężenie średnioroczne wyniosło 22,5 µg/m przy ustalonej normie 20 µg/m3).

Co pogarsza jakość powietrza w regionie? Gospodarstwa domowe. Głównym problemem jest „emisja niska”, wynikająca między innymi z wysokiego zużycia węgla kamiennego (na poziomie około 65 procent) i innych paliw niskiej jakości, które spalane są w piecach o małej sprawności. W efekcie powietrze zostaje zanieczyszczone pyłami, dwutlenkiem siarki, lotnymi związkami organicznymi, tlenkiem azotu, a także benzo(a)pirenem. Swój wkład w obniżenie jakości powietrza ma także transport drogowy.

Dobowe stężenia pyłu uzależnione są od sezonu. Problem nasila się w okresie grzewczym, jednak cieplejsze zimy i inwestycje w zakresie ochrony powietrza mogą skutecznie wpłynąć na występowanie mniejszej liczby dobowych przekroczeń. Lokalne władze podejmują liczne inicjatywy, mające na celu poprawę jakości powietrza, także w chłodniejszych miesiącach, które wymagają ogrzewania domostw.

To już się wydarzyło

W perspektywie 2014-2020 w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego (RPOWP) zrealizowało szereg działań, które miały na celu ograniczenie emisji CO2. To między innymi projekty termomodernizacyjne poprawiające efektywność energetyczną budynków, zastosowanie odnawialnych źródeł energii (zamontowano około 5 tys. instalacji fotowoltaicznych oraz ponad 4 tys. kolektorów słonecznych), rozwój transportu niskoemisyjnego, czy wymiana źródeł ciepła. W kwestii tych ostatnich nikt nie stawia kropki.

W ramach ostatniego konkursu dotacje o łącznej wysokości 57 mln złotych z programu regionalnego dostało prawie 50 podlaskich gmin. Dzięki tej pomocy w regionie powstanie ponad 600 sztuk nowych kolektorów słonecznych oraz blisko 2,8 tys. sztuk nowych instalacji fotowoltaicznych. Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych to ponad 9 tys. ton.

Programy ochrony powietrza realizowane na Podlasiu

Obecnie na terenie województwa realizowane są dwa programy, które ujmują działania długo i krótkoterminowe - dla aglomeracji białostockiej i dla strefy podlaskiej. Ich główne założenia to:

• Wymiana wszystkich kotłów niespełniających norm do 30 czerwca 2026 roku.         
• Redukcja pyłu PM2,5 w ilości 2308,4 Mg oraz redukcji B(a)P w ilości 1021,2 kg (lata 2021-2026).

Dodatkowo Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku zawiera porozumienia z gminami o współpracy przy wdrażaniu programu "Czyste Powietrze".   

Kierowany jest on do właścicieli lub współwłaścicieli jednorodzinnych budynków mieszkalnych, którzy mogą skorzystać z dofinansowania na wymianę starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe oraz przeprowadzenia niezbędnych prac termomodernizacyjnych budynku.

W sumie w woj. podlaskim we wdrażanie programu „Czyste Powietrze” zaangażowanych jest 51% gmin (60/118).

• Ograniczyć smog
• Promować transport niskoemisyjny            
• Wspierać rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE)     
• Umacniać kompleksowe inwestycje na rzecz poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstw            
• Dążyć do poprawy efektywności energetycznej obiektów użyteczności publicznej oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych
• Doprowadzić do modernizacji oświetlenia ulicznego na energooszczędne            
• Wspierać budowę i rozbudowę odnawialnych źródeł energii w zakresie wytwarzania energii elektrycznej i/lub ciepła wraz z magazynami   energii i/lub ciepła.

Wytyczone cele wpisują się w założenia programu regionalnego na lata 2021-2027.

Tylko wody coraz mniej...

• Odprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych       
• Spływy obszarowe (z rolnictwa i terenów wiejskich)    
• Niewłaściwa gospodarka odpadami        
• Sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi
• Zmiany hydromorfologiczne
• Rozwój turystyki i rekreacji.

Na jakość wód powierzchniowych, poza rolnictwem, zasadniczy wpływ wywiera gospodarka ściekowa. Jak czytamy w raporcie, łączna ilość ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia, odprowadzonych do wód lub do ziemi, kształtowała się w 2018 roku na poziomie 41,5 mln m3, co stanowiło 1,9% wszystkich ścieków wytworzonych w Polsce (źródło: GUS). W końcu 2019 r. udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie mieszkańców województwa wynosił 68,7% (Polska – 74,5 %).

• Zagospodarowanie wód opadowych     
• Zwiększenie powierzchni terenów zielonych      
• Nasadzenia drzew, tworzenie zielonych przystanków, dachów i ścian
• Tworzenie mokradeł i lasów miejskich, placów zalewowych i sieci zielonych korytarzy.       

Programy wsparcia

Na Podlasiu inicjuje się działania wspierające przedsiębiorstwa, które realizują cele związane z ochroną środowiska i klimatu. We wszystkich naborach jednym z istotnych kryteriów oceny jest tzw. ekoinnowacyjność. Oznacza to przyznawanie dodatkowych punktów projektom, które ją zakładają. Środki przekazywane na realizacje działań prośrodowiskowych pochodzą między innymi z dofinansowań. 

Wkrótce ogłoszony zostanie nabór w zakresie wsparcia działalności badawczo-rozwojowej firm (Poddziałanie 1.2.1 RPOWP), który potrwa do końca maja br.

Autor: Redakcja TOGETAIR