ekoMałopolska – zależy nam na środowisku

Tatry, Pieniny, Gorce, łańcuch Beskidu – region, który ma takie skarby, nie może być obojętny na potęgę natury. Małopolanie zawsze żyli zgodnie z jej rytmem. Jednak w ciągu kilkudziesięciu lat intensywnego rozwoju przemysłowego i technologicznego równowaga środowiskowa została zachwiana we wszystkich regionach Europy. Małopolska może poszczycić się tym, że szybko dostrzeżono tu konieczność ochrony naturalnych bogactw środowiska, a realizowane w tym celu projekty są inspiracją dla innych samorządów regionalnych i lokalnych.

Działania na rzecz poprawy jakości powietrza, zapobiegania zmianom klimatycznym, racjonalnej gospodarki odpadami oraz ochrony przyrody i krajobrazu spina projekt ekoMałopolska. Do jego najważniejszych zadań należy m.in. opracowanie i nadzór nad wykonywaniem Programu Ochrony Powietrza, przygotowanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii oraz wsparcie mieszkańców w działaniach proekologicznych, czemu służą np. ekodoradcy i aplikacja Ekointerwencja.

Projekt ekoMałopolska ma także zachęcić Małopolan do korzystania z ekologicznych form transportu: rozbudowywana została sieć tras rowerowych Velo Małopolska, organizowane są rodzinne rajdy rowerowe, a przyjazny środowisku transport zbiorowy ma zapewnić powiększająca się sieć połączeń Kolei Małopolskich. Ekorewolucja trafiła też do urzędów i jednostek z nimi współpracujących, wykluczając z użycia plastikowe jednorazówki i ograniczając zużycie papieru. Nad całością działań na rzecz środowiska w województwie czuwa Rada ds. ekoMałopolski.

Walka o czyste powietrze

Jednym z priorytetów działalności ekologicznej Małopolski jest walka o czyste powietrze. Od 27 października 2020 r. w regionie obowiązuje ambitny, nowatorski Program ochrony powietrza. To kompleksowy projekt działań na rzecz walki ze smogiem, porządkujący obowiązki gmin, powiatów i samorządu regionalnego w świetle przepisów nakładanych przez przyjęte wcześniej uchwały antysmogowe dla Krakowa i całej Małopolski. Przyjęte regulacje pozwolą osiągnąć m.in. znaczącą redukcję emisji pyłów zawieszonych w atmosferze do roku 2023 oraz benzo(a)pirenu do roku 2026.

– Będzie to możliwe, jeśli Małopolanie poważnie potraktują wymianę przestarzałych pieców, tzw. kopciuchów – podkreśla wicemarszałek regionu Tomasz Urynowicz. – Nie są oni jednak pozostawieni sami sobie. Od pięciu lat w ramach unijnego Projektu Zintegrowanego LIFE „Małopolska w zdrowej atmosferze” w regionie działa ponad 60 ekodoradców, którzy pomagają w podjęciu decyzji co do wymiany pieca, wypełnieniu dokumentów i pozyskaniu dotacji. Nowy Program Ochrony Powietrza zobowiązuje gminy do utworzenia punktu obsługi najpopularniejszego w Polsce programu dotacyjnego „Czyste Powietrze”. Na stronie internetowej www.powietrze.malopolska.pl dostępny jest kalkulator kosztów ogrzewania dla różnych źródeł energii oraz lista urządzeń grzewczych dopuszczonych do użytku obecnie i w najbliższych latach na terenie całego województwa.

Małopolska dla klimatu

Od stycznia bieżącego roku Małopolska, jako jedyny region w Europie, realizuje drugi projekt zintegrowany LIFE EKOMAŁOPOLSKA – „Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii dla województwa małopolskiego” o budżecie ponad 70 mln zł. Główne cele Projektu to promocja odnawialnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej i szeroko zakrojone działania na rzecz przeciwdziałania skutkom zmian klimatu.

Kluczowym działaniem Projektu LIFE-IP EKOMAŁOPOLSKA będzie opracowanie scenariuszy działań klimatycznych dla regionu do roku 2030 i 2050. We wszystkich powiatach powstanie sieć doradców ds. klimatu i środowiska. Planuje się także utworzenie Regionalnego Centrum Kompetencji - platformy współpracy oraz wymiany doświadczeń na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym. Aby zwiększyć potencjał wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Małopolsce, opracowana zostanie interaktywna mapa potencjału OZE, która pozwoli na wybór rozwiązania optymalnego dla konkretnej lokalizacji. Przygotowany zostanie ogólnopolski program szkoleniowy w zakresie niskoemisyjnej transformacji urządzeń grzewczych.

W ramach Projektu przygotowane zostaną również pilotażowe rozwiązania, obejmujące m.in., klastry energii, wirtualne elektrownie, koncepcje budynków użyteczności publicznej neutralnych dla klimatu oraz biogazowni rolniczych itp.

– Ten projekt wpisuje się w całą listę działań, które podejmujemy na rzecz środowiska. Promowanie rozwiązań przyjaznych dla klimatu oraz wspieranie lokalnych samorządów w walce o poprawę jakości środowiska, jest jednym z priorytetów Województwa Małopolskiego. Cieszę się, że dzięki temu Projektowi będziemy mogli wdrażać Regionalny Plan Działań dla Klimatu i Energii – mówi wicemarszałek Małopolski Tomasz Urynowicz.

Projekt realizowany będzie przez Województwo Małopolskie do 31 grudnia 2030 r., a jego partnerami są: Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii, Województwo Śląskie, Akademia Górniczo-Hutnicza, Europejskie Centrum Czystego Powietrza, Instytut ds. Energii, Klimatu i Środowiska w Wuppertalu (Niemcy) i Brandenburski Uniwersytet Techniczny w Cottbus (Niemcy), a także Kraków, Tarnów, Nowy Sącz oraz 18 małopolskich powiatów.

Sprawiedliwa transformacja energetyczna wyzwaniem regionu

Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji to narzędzie wdrażania celów Europejskiego Zielonego Ładu i neutralności klimatycznej w regionach najbardziej narażonych na negatywne skutki społeczno-gospodarcze transformacji. Małopolska jest jednym z regionów Polski bezpośrednio zagrożonych skutkami transformacji niskoemisyjnej. Modernizacja energetyczna rozpoczęła się tutaj już w latach 90-tych. Zamknięcie w tym okresie kopalni w Trzebini, Brzeszczach i Libiążu wciąż ma negatywne skutki społeczne, gospodarcze oraz środowiskowe.

– Sprawiedliwa transformacja energetyczna to jedno z największych wyzwań, przed którym staje dziś Małopolska – mówi wicemarszałek Tomasz Urynowicz. – Potrzebne są nam większe ambicje środowiskowe, ale również większa dyspozycja środków m.in. na nowoczesne inwestycje czy szkolenia zawodowe. Ogromnej szansy upatrujemy w pozyskaniu środków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji UE.

Działania w tym kierunku prowadzone są bardzo intensywnie. W październiku 2019 r. samorząd Małopolski rozpoczął realizację projektu START, w ramach którego eksperci unijnej Platformy Regionów Węglowych w Transformacji pomagają gminom i powiatom Małopolski Zachodniej w wypracowaniu 4 projektów pilotażowych, łagodzących skutki społeczno-gospodarczej transformacji energetycznej.

– Jesteśmy jednym z 7 regionów w Europie, i jednym z dwóch w Polsce, który otrzymał projekt pomocy technicznej START Platformy Regionów Węglowych w Transformacji – mówi wicemarszałek Tomasz Urynowicz. – Przy jego realizacji współpracujemy z samorządami lokalnymi, jednostkami naukowymi Tauron Polska Energia S.A. oraz Orlen Południe S.A. Współpraca ta zaowocowała przygotowaniem szeregu koncepcji projektów, służących transformacji energetycznej regionu oraz łagodzeniu jej skutków. Tylko do końca roku otrzymaliśmy ponad 60 propozycji projektów pilotażowych, o całkowitej wartości ponad 4 mld zł. W styczniu 2020 r. województwo dołączyło do Platformy Regionów Węglowych w Transformacji (ang. Coal Regions in Transition).

Aby Małopolska mogła skorzystać z FST, musi przygotować Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji. W tym celu powołany został specjalny interdyscyplinarny zespół, w skład którego wchodzi ponad 30 przedstawicieli ze świata nauki, biznesu, administracji rządowej i samorządowej oraz organizacji pozarządowych. Nadzór nad przygotowaniem Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji został powierzony Pełnomocnikowi Zarządu ds. Sprawiedliwej Transformacji – Tomaszowi Urynowiczowi. – Mamy określone kierunki działania i gotowe projekty. Teraz pracujemy intensywnie nad pozyskaniem środków na ich realizację – mówi Urynowicz.

Mój odpad, twój surowiec

Problemem równie ważnym, jak jakość powietrza, jest dla samorządu Małopolski zrównoważona gospodarka odpadami. Z punktu widzenia mieszkańca łączy je przygotowana w ramach Projektu LIFE „Małopolska w zdrowej atmosferze” Ekointerwencja. To darmowa aplikacja, przy pomocy której można zgłaszać działania na szkodę środowiska, takie jak podejrzenie stosowania paliw złej jakości lub dzikie wysypiska śmieci.

Najbardziej efektywnym działaniem w celu zmniejszenia ilości śmieci jest tzw. gospodarka o obiegu zamkniętym, gdzie odpad jednego producenta staje się surowcem dla drugiego. Małopolska dąży do wprowadzenia tego modelu, został już przyjęty regionalny Plan Gospodarki Odpadami, realizowany jest projekt SYMBI „Symbioza przemysłowa na rzecz zrównoważonego rozwoju regionalnego i efektywnego gospodarowania zasobami w gospodarce o obiegu zamkniętym”.

W roku 2019 Sejmik województwa uchwalił deklarację „Małopolska bez plastiku” – od tej chwili w Urzędzie Marszałkowskim i samorządowych jednostkach organizacyjnych używany jest wyłącznie papier ekologiczny, zrezygnowano także z wszelkich plastikowych jednorazówek. Tzw. zielone zamówienia publiczne nakładają podobne obowiązki na kontrahentów samorządu Małopolski.

ekoMałopolska – żyjemy zgodnie z naturą

Ważną rolę w rejonie pełni zrównoważony transport. Koleje Małopolskie – spółka utworzona przez samorząd województwa – obsługują 4 regularne linie oferujące transport w ramach aglomeracji krakowskiej oraz dojazd na lotnisko i łączące stolicę regionu z innymi dużymi miastami, np. Tarnowem i Nowym Sączem.

Znakomite warunki znajdą tu również amatorzy turystyki rowerowej, która jest intensywnie promowana w regionie. Małopolskę można przejechać z północy na południe po VeloDunajec, a ze wschodu na zachód Wiślaną Trasą Rowerową. Sieć 8 tras VeloMałopolska została zaprojektowana tak, aby dotrzeć w każdy rejon województwa. Szlaki rowerowe przebiegają przez obszary cenne przyrodniczo i turystycznie, między innymi: Puszczę Niepołomicką, Pieniny oraz Tatry, a także łączą główne ośrodki miejskie. Do głównych tras VeloMałopolska dochodzą lokalne ścieżki i szlaki rowerowe.

W ramach projektu ekoMałopolska realizowany jest także szereg „miękkich” działań, budujących świadomość i kształtujących prośrodowiskowe nawyki turystów i mieszkańców. Aby ułatwić aktywność tym ostatnim, Zarząd Województwa Małopolskiego ogłasza Otwarte Konkursy Ofert dla instytucji pożytku publicznego na dofinansowanie działań proekologicznych. Do komunikacji z mieszkańcami służą internetowa TV ekoMałopolska oraz profil ekoMałopolski w mediach społecznościowych.

Co roku odbywa się kampania społeczna „Nie zaśmiecaj mojego domu”, której celem jest zwrócenie uwagi na to, jaką krzywdę wyrządzają zwierzętom śmieci pozostawiane w lasach i przy szlakach turystycznych. Akcji edukacyjnej w mediach towarzyszą sugestywne plakaty, eksponowane m.in. przy wejściach na szlaki i w budynkach parków narodowych, krajobrazowych oraz w nadleśnictwach.

Co roku stoisko ekoMałopolski można spotkać obok sceny plenerowej Kraków Green Film Festival, który został zaliczony do stu najchętniej oglądanych festiwali filmowych świata oraz przed Bazyliką Franciszkanów w dniu św. Franciszka z Asyżu, celebrowanym jako święto chrześcijańskich ekologów.

Sugestywnie przemawia do mieszkańców jesienna akcja „Małopolska bez smogu”, podczas której przenośne pyłomierze sprawdzają jakość powietrza w miasteczkach i wsiach. Kilkumetrowy model płuc, pokrytych białą tkaniną filtracyjną czerniejącą pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, dobitnie ilustruje zmiany w organizmie. Akcja prowadzona z jest z Krakowskim Alarmem Smogowym, jednym z licznych ekologicznych partnerów województwa Małopolskiego.

Małopolska prowadzi także liczne kampanie edukacyjno-informacyjne i na bieżąco współpracuje z regionalnymi mediami. Organizowany wspólnie z „Gazetą Krakowską” plebiscyt społeczny Eko HERO Małopolski – konkurs dla działających na rzecz środowiska gmin, firm i organizacji – pozwala odnaleźć, nagrodzić i upowszechnić dobre praktyki w zakresie ochrony środowiska.

– Doceniamy walory regionu, w którym żyjemy. Tym bardziej czujemy się zobligowani zachować dla przyszłych pokoleń zieloną Małopolskę o czystym środowisku, zbilansowanej gospodarce, której mieszkańcy żyją odpowiedzialnie, ale także komfortowo – podsumowuje wicemarszałek Tomasz Urynowicz.

Materiał opracowany przez Urząd Województwa Małopolskiego

To menu pozwala przejść do innej podstrony w tym rozdziale

Małopolska pionierem walki o czyste powietrze

Małopolskie - eko bilans